1920 yılı New York halkı için hoş başlamıştı Dünya genelinde en az 50 milyon kişinin Anadolu Yakası Escort vefatına yıl açan ölümcül grip pandemisi nihayet sona eriyor üzereydi
New York Times’ın 4 Ocak 1920 tarihli manşeti de bu durumu yansıtıyordu Şehir Son 53 Yılın En Başarılı Sıhhat Karnesini Bostancı Escort Aldı başlıklı haberde New York’un pandeminin üç yıkıcı dalgasını muvaffakiyetle atlattığı belirtiliyordu Ülke genelinde de benzeri bir hava hakimdi Tünelin ucundaki ışık gözleri kamaştırmaya çoktan başlamıştı
Ancak birkaç hafta içinde Erenköy Escort tablo bilakis döndü Optimist manşetler değişmeye başladı Daha ay bitmeden New York’ta olay sayılarında yeni bir tepe yaşandı Chicago’da ve başka büyük kentlerde de durum çok farklı değildi
New York Kenti Sıhhat Komiseri Royal S Copeland vatandaşları gribin dönüşü konusunda uyarıyordu Copeland olayların yine artmasına neden olan virüs varyantının tesirlerinin eskiye nazaran daha hafif olacağını ve bir evvelki yıl hastalanıp güzelleşmiş olanların virüse karşı bağışıklık kazandığını öngörüyordu Lakin pek de yanlışsız bir öngörü değildi bu Dünyanın birçok yerinde büyük grip pandemisinin dördüncü dalgası yaşanmadı fakat New York Chicago Detroit üzere büyük kentleri yeni can kayıpları bekliyordu
Aradan 102 yıl geçti Bugün koronavirüs pandemisinin üçüncü yılını yaşıyoruz Omicron varyantının tesiriyle olay sayıları süratle artıyor vefatlar de ne yazık ki devam ediyor Hal böyleyken 1918 gribinin ya da yaygın bilinen ismiyle İspanyol gribinin üçüncü yılında edinilen deneyimler sona yaklaştığımızı düşündüğümüz bu günler için de büyük dersler içeriyor
VİRÜSÜN SONU NE DEMEK
Öncelikle şunun altını çizelim Bu cins virüsler kelam konusu olduğunda son sözü hayli aldatıcı bir söz Zira son dediğimizde virüsün dünya üzerinden bir anda silineceği üzere bir izlenime kapılıyoruz
Halbuki uzmanlar SARS CoV 2’nin hayatımızdaki varlığını sürdüreceğini fakat ölümcül ve hayatı alt üst eden bir patojen olmaktan çıkıp daha hafif tesirleri olan mevsimsel bir rahatsızlığa dönüşeceğini belirtiyor
Aynı şey İspanyol gribi virüsü için de geçerli Bu grip pandemisi Birinci Dünya Savaşı’yla esasen tükenmiş haldeki dünyayı kasıp kavurdu İki yılın ve dört ölümcül dalganın akabinde enfekte edebileceği kimse kalmadığından kendi kendine sona erdi Ancak virüs ortadan kaybolmadı Bulaşıcılığı ve öldürücülüğü azalmış halde yaşamaya devam etti Bugün onu mevsimsel gribe yol açan grip virüslerinden biri olan H1N1 kod ismiyle tanıyoruz
Beklenti eninde sonunda SARS CoV 2 için de birebir şeyin yaşanması istikametinde Fakat tarih kitaplarının da gösterdiği üzere Nasılsa geçecek rahatlığıyla gardımızı indirmek çok daha büyük acıların ve ıstırapların kapısını aralamamıza neden olabilir
Peki birinci sefer ABD’de ortaya çıkmış olmasına karşın neden bu pandemiye “İspanyol gribi” ismi verildi? Hastalığın tam manasıyla anlaşılamaması sebebiyle vefatlar ekseriyetle zatürreye atfediliyordu. Savaş vaktinde askerlerin morali bozulmasın diye uygulanan katı sansürler ise Avrupa ve ABD basınının salgını açık bir biçimde yazmasına pürüz oluyordu. İspanya ise Birinci Dünya Savaşı’nda tarafsız bir ülke olduğundan özgür bir basına sahipti. Salgın birinci olarak Mayıs 1918’de Madrid’de duyuruldu ve uzun mühlet boyunca yalnızca İspanyol gazetelerinde haber olduğu için ismi da İspanyol gribi kaldı. İspanyollar ise virüsün Fransa’dan geldiğine inanıyor ve hastalığı “Fransız gribi” olarak adlandırıyordu. Devrin İspanya Hükümdarı 13’üncü Alfonso ile yakın etrafındaki şahıslar de virüse yakalanınca, “İspanyol gribi” yakıştırması pandeminin üzerine yapışıp kaldı. Michigan Üniversitesi’nden tabip ve tıp tarihçisi Howard Markel, “Bir epidemi için bir ülkeyi ya da aşikâr bir topluluğu suçlamak o vakitler çok yaygın bir alışkanlıktı, bugün bile geçerliliğini koruyor. Asırlar öncesinden kalma bir tavır” tabirlerini kullandı.
KUŞLARDAN İNSANLARA GEÇTİ BİRİNCİ DALGA RAHAT GEÇTİ
Bir yüzyıl öncesine geri dönersek Birinci kere Mart 1918’de ABD’nin Kansas eyaletindeki askerlerde görülen virüs Nisan ayında Fransa Almanya ve İngiltere’de kaydedildi
Kuşlardan insanlara geçtiği düşünülen virüs başlangıçta pek korkulacak bir şeye benzemiyordu 1918’in ilkbaharında ortaya çıkan birinci dalga epey hafifti Üşüme ateş ve yorgunluk üzere tipik grip semptomları yaşayan hastalar çoklukla birkaç gün sonra güzelleşiyordu Rapor edilen ölümlerin sayısı da hayli düşüktü
Ancak hastalık sonbaharda bir anda çok daha güçlenerek geri döndü muhtemelen mutasyon geçirmişti Gribe yakalananlar oksijensiz kalarak saatler içerisinde hayatını kaybediyordu İkinci dalga dünyanın her yerini kırdı geçirdi Virüs birkaç hafta içinde bütün bir kasabayı ya da kenti yıkıp geçebiliyordu Bu kadar güçlü bir grip virüsüyle o güne kadar karşılaşmış olan kişi sayısı çok azdı
Otomobiller cenaze araçlarına dönüştürüldü Din adamları at otomobilleriyle kapı kapı dolaşıp konutlardan grip kurbanlarının cansız vücutlarını topluyordu Yalnızca ikinci dalgada ölen ABD’lilerin sayısı Birinci Dünya Savaşı İkinci Dünya Savaşı Kore Savaşı ve Vietnam Savaşı’ndaki can kayıplarının toplamından fazlaydı
Tıpkı koronavirüs pandemisinde görüldüğü üzere, 1918 gribi için de düzmece bilgi ve komplo teorileri dünya çapında süratle yayıldı. Tütün eserlerinin enfeksiyonu önlemeye yardımcı olacağı inancıyla kimi fabrikalarda tütün eserlerinin içilmesine dair kurallar gevşetildi. Kakao yemenin gribe yeterli geleceğinden tutun, burnunu sabunlu suyla yıkamanın yararlı olabileceğine dair pek çok yanlış bilgi halk ortasında dolaştı.
SAVAŞ ŞARTLARI VİRÜSÜN YAYILMASINI KOLAYLAŞTIRDI
Grip pandemisi bilhassa gençleri etkiliyordu Bunun nedeni konusunda bilim insanları ve tarihçiler hâlâ uzlaşabilmiş değiller
Bir görüşe nazaran birinci olaylar kayda geçirildiğinde Birinci Dünya Savaşı’nın en sıcak günleri yaşanıyordu ve siperlerdeki kalabalık ve beslenme yetersizliği virüsün askerler ortasında süratle yayılmasını sağladı Sahra hastanelerinin durumu da yayılımı hızlandırdı Bir öbür görüş ise 20’lerindeki ve 30’larındaki şahısların benzeri grip virüslerine karşı bağışıklanmış olma ihtimalinin daha üst yaş kümelerine kıyasla daha düşük olma ihtimali üzerinde duruyor
H1N1 virüsünün mikroskop altındaki görüntüsü
Sebebi ne olursa olsun virüsün tesiriyle ABD’de ortalama ömür beklentisi 12 yıl azaldı Tarihçi John M Barry’nin The Great Influenza Büyük Grip isimli kitabında aktardığı üzere pandemi devrinde hayatta olan genç yetişkinlerin yüzde 8 ila 10’u grip nedeniyle hayatını kaybetti
1914’te başlayan Birinci Dünya Savaşı da kimi bölgelerde tabip problemine yol açmıştı Geride kalan doktorların birden fazla da hastalandı Hastaneler grip hadiseleriyle dolup taşınca okullar ve konutlar süreksiz hastaneler haline geldi ve tıp öğrencileri de hekimlerin yerini almak zorunda kaldı Yetkililer vatandaşlara maske takmaları konusunda ikazlarda bulundu ve okullar ile kiliseler de dahil halka açık yerler büsbütün kapatıldı
DÖRDÜNCÜ DALGA HİÇ BEKLENMEDİK BİR ANDA GELDİ
Ne var ki virüsün ortaya çıkmasından iki yıl sonra tam da yetkililer zafer naraları atar ve kentlerde tedbirler hafifletilirken dördüncü dalga baş gösterdi Bu dalganın tesiriyle hastanelerde yoğunluk bir anda arttı ve vefatlar yine çoğalmaya başladı
1919 1920 kışına gelindiğinde Amerikalılar günlük hayatta uygulanan kısıtlamalardan bıkmıştı Bu nedenle maske takma toplumsal uzaklık ve okullarla kiliselerin kapatılması üzere tedbirlerin neredeyse tamamı kaldırıldı Kamusal alanlarda toplanmalar da süratle artınca olaylar bir anda yine yükseldi Siyasetçiler ya vatandaşları virüse karşı gereğince dikkatli olmamakla suçluyor ya da ortada çok da önemli bir durum olmadığı istikametinde açıklamalar yapıyordu
Dördüncü dalga daha evvelki tepelerin bilakis gazetelerin birinci sayfalarında yer almadı Haberler genelde iç sayfalarda birkaç paragraflık metinler halinde yer alıyor her hafta hatta her gün binlerce yeni olay açıklanıyordu Şubat 1920’de salgın New Jersey Eyalet Hapishanesi’ne sıçradı Kimi mahkemeler hastalık nedeniyle duruşmaları ertelemek zorunda kaldı
Bir hekim 1920 kışında New York Times’a yazdığı mektupta insanlara gribe gereksiz maruz kalmaktan kaçınmaları konusunda yalvarıyordu Hasta olanları ziyaret eden herkesin hastalığı diğerlerine bulaştırabileceği konusunda ihtarda bulunan hekim bu da aslında ağır yük altında ezilmekte olan hastanelerin hemşirelerin ve tabiplerin yükünü daha da artırır diyordu
1918 gribi, dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 3’ünün vefatına yol açarak bugüne kadarki en ölümcül grip salgını oldu. Dünya nüfusunun üçte ikisini yani yaklaşık 500 milyon kişi enfekte olurken 50 milyon mevt yaşandı. 2009 yılında tekrar dünyayı tesiri altına alan domuz gribinde bu oran yalnızca yüzde 0,001 olarak kayıtlara geçti. 2008 yılında araştırmacılar, 1918 gribini bu kadar ölümcül yapan şeyin ne olduğunu keşfetti: Üç adet gen, hastanın akciğerlerini zayıflatıyor ve bakteriyel zatürrenin önünü açıyordu.
VİRÜS BİRKAÇ HAFTA İÇİNDE KENTLERİ YIKIP GEÇİYORDU
Dördüncü dalga daha evvelki dalgalar kadar manşet olmasa ve kaygı yaratmasa da ölümcüllük konusunda onlardan geri kalmıyordu New York’taki grip kaynaklı ölümlere odaklı bir araştırmaya nazaran Aralık 1919 ile Nisan 1920 ortasında hayatını kaybedenlerin sayısı birinci ve üçüncü dalgalardan fazlaydı Detroit St Louis ve Minneapolis de misal dördüncü dalgalar yaşadı Michigan’ın birtakım kentlerinde vefat oranları olağanın çok üzerine çıktı
Barry’nin The Great Influenza kitabında aktardığı bir epidemiyolojik çalışmaya nazaran virüsün en bulaşıcı olduğu vakit bir eyalete birinci ulaştığı vakit oluyordu Sonra vakitle virülansı azalıyordu
Uzmanlara nazaran bu virüslerin genel hali Virüs hayatta kalabilmek için bulaşmaya muhtaçlık duyuyor Fazla öldürücü olmak virüsün yayılabileceği konak sayısını azalttığından bir noktada virüsün de sonu manasına geliyor Lakin her virüs bu kurala uymak zorunda değil
HİJYEN ŞARTLARI PAK SU AŞILAR
Yerel yöneticilerin müdahalelerinin birinci üç dalgayı sonlandırarak dördüncü dalganın büyümesine katkıda bulunmuş olması da mümkün Fakat Columbia Üniversitesi’nde epidemiyoloji profesörü olan ve gribin New York’ta neden olduğu vefatlar üzerine bir çalışması bulunan Wan Yang’e nazaran virüsü salıvermek de pek yanlışsız bir hareket olmayacaktı Yang Washington Post’a Daha fazla enfeksiyon daha fazla mutasyona yol açabilir bu da edinilmiş bağışıklığı ortadan kaldıran yeni bir virüs ortaya çıkarabilir Hasebiyle olay büsbütün virüsün nasıl evrileceği ile ilgili ki onu da varsayım etmek sahiden imkânsız tabirlerini kullandı
Grip virüsleri ve koronavirüsler genetik manada farklılar hasebiyle 1918 virüsüyle birebir kıyaslama yapmak mümkün değil Yang bu noktada SARS CoV 2’nin 1918 virüsüne kıyasla daha süratli mutasyon geçirdiğini vurguladı Öbür yandan günümüz pandemisine karşı elimizde geçen yüzyılda elde bulunmayan çok sayıda silah var Hastaneleri hijyen şartlarının güzelleşmesi pak suya erişimin artması en kıymetlisi de aşılar iki pandemi ortasındaki en kıymetli farklar İlk lisanslı grip aşısı salgından yıllar sonra 1940’larda ABD’de ortaya çıktı
KORONAVİRÜS KALICI OLACAK AMA
Yine de geçmişe bakarak geleceğe dair yorumlar yapmak mümkün Üstte da dediğimiz üzere 1918 gribi virüsü iki yıl boyunca can aldıktan sonra tesirleri hafifledi ABD Ulusal Bilim Eğitimi Merkezi’nin yöneticisi Ann Reid O virüs günümüzde yaşanan tüm mevsimsel griplerin bir parçası diye konuştu
Reid 1990’larda 1918 virüsünün genetik sekansının belirlenmesi için çalışan takımdaydı Bu çalışma sonucunda 1918 virüsünün kimi genetik özelliklerinin ortalarında 1957 ve 1968 pandemilerinin de bulunduğu yeni salgınlarda da gözlemlendiği ortaya çıktı 1918 virüsüne karşı bağışıklık kazanmış olanlar muhtemelen bu virüsün kuzenlerine karşı da bir noktaya kadar korunuyordu
2009’da Ulusal Sıhhat Enstitüleri’nden David Morens ve Jeffery Taubenberger, Anthony S. Fauci ile birlikte kaleme aldıkları bir makalede, 1918 gribi virüsünün son asırda yaşadığımız “pandemi çağı”nda değerli bir rol oynadığını ortaya koydu. New England Journal of Medicine’de yayımlanan makalede, Taubenberger, Morens ve Fauci, “1918 civarında başlamış olan bir pandemiler çağında yaşıyoruz. 1918’den beri bu inatçı virüs hayatta kalmak için birçok evrim numarasına başvurdu” sözlerini kullandı. Makale yayımlandığında ortalıkta olan H1N1 virüsü 1918 virüsünün dördüncü kuşak torunuydu. Taubenberger, Washington Post’a yaptığı açıklamada, “O günden beri yaşanan tüm pandemiler, 1957, 1968, 2009 hepsi, 1918 gribinin türevleri. Bu sene yakalandığımız, geçen sene yakalandığımız grip virüsleri hala 1918’deki atayla direkt akrabalar” diye konuştu.
Reid Nihayetinde dünyadaki herkes bu koronavirüse karşı temel bir bağışıklık elde etmiş olacak hasebiyle virüs mutasyon geçirip değişse bile insanların hassasiyeti azalacak tabirlerini kullandı
Bu noktada yapabileceğimiz en uygun şey şu anki pandeminin gidişatının da 1918’deki üzere olmasını ummak SARS CoV 2 için Bence o da kalıcı olacak dedi diyen Yang Bence büsbütün ortadan kaldırılması mümkün değil hatta bu noktada gerçekçi de değil Umarım bu virüsle daha barışçıl bir münasebet kurabiliriz dedi
The Washington Post’un “The 1918 flu didn’t end in 1918. Here’s what its third year can teach us.”, “‘The 1918 flu is still with us’: The deadliest pandemic ever is still causing problems today” ve “In 1918, the flu infected the White House. Even President Wilson got sick.” başlıklı haberlerinden derlenmiştir.
