Muş’tan Ahlat’a karayoluyla yaklaşık 1.5 saatte ulaşılıyor. İlçe merkezinde uzunluklu boyunca uzanan anacaddede gezinmeye başladığınız anda, kıyı kasabasına benzeyen ilçenin hoşluğu de tesirini göstermeye başlıyor. Van Gölü’nün kıyısındaki ilçe, meyve bahçeleriyle kaplı, yumuşak eğimli yamaçlar üzerine kurulmuş. Van Gölü’nün en hoş kıyılarına sahip Ahlat’ta göle bakarken usta muharrir Yaşar Kemal’in kelamlarına hak vermeden edemiyor insan: “Dünyada hiçbir göl, hiçbir deniz, hiçbir su, Van Gölü’nün maviliğinde olamaz. Mecnun eden bir mavilik… Ne gökyüzünde vardır o denli bir mavi ne de öbür bir yerde.”
Verimli ovaların kıyısında
Türkiye’nin en yüksek üç dağından biri olan Süphan’ın eteklerinde, işlemeli bir yüzük taşını anımsatan Ahlat, Bitlis’in verimli ovalarının da çabucak kıyısında. Doğal hoşlukları ve bereketli toprakları nedeniyle tarih boyunca beğenilen bir yerleşim alanı olan ilçe 5 bin yıllık görkemli bir geçmişe sahip. Urartulardan Osmanlılara kadar pek çok uygarlığa kucak açan ilçe, 1071’deki Malazgirt Savaşı’ndan sonra Türklerin Anadolu’da kurduğu birinci büyük kent. Selçukluların Bizans’ı bozguna uğratmasıyla neticelenen muharebeden sonra Türk uzunlukları akın akın bölgeye gitmeye başlamış. Osmanlı devletini kuran Oğuzların Kayı Uzunluğu da 170 yıl Ahlat’ta kalıp 13’üncü yüzyılın birinci yarısında Söğüt’e yerleşmiş. Osmanlı’nın kurucusu Osman Bey’in babası Ertuğrul Gazi, Ahlat’ta doğup 20’li yaşlarına kadar orada hayatını sürdürmüş. Evliya Çelebi’nin ‘Oğuz Taifesi Şehri’ olarak isimlendirdiği Ahlat’ta Malazgirt Savaşı sonrası bölgeye yerleşen Türk uzunluklarına ilişkin izler, ilçedeki taş eserler üzerinde hâlâ duruyor. Bu izleri görebilmek için gerçek adres, Selçuklu Mezarlığı. Alanında dünyanın en büyüğü olarak bilinen bu dev açık hava müzesini gezmeye, çabucak girişteki Ahlat Müzesi’nden başlayabilirsiniz.
Tarihçilerin dediklerine nazaran burada görülen taş süslemeleri, Selçuklu çağının en müstesna örnekleri ortasında.
Ahlat Müzesi’nin çabucak gerisindeki Selçuklu Meydan Mezarlığı, 210 dönümlük bir alanda. Ören yerini süsleyen taştan yapılmış kilimleri andıran dev anıt taşlar, Anadolu’nun Orhun Abideleri’ne benzetiliyor. Gibisi bulunmayan bu geniş alanın yüzeyinde tarihi nitelik taşıyan 8 binden fazla mezar taşı tespit edilmiş. 11-16’ncı yüzyıllar ortasında kesintisiz olarak kullanılan mezarlık, uzunluğu 3.5 metreye ulaşan anıt taşlarla dolu. Lahit, sanduka ve şahideli olmak üzere üç ana tipteki mezar yapısının ana gereci, yöreye has kırmızı tüf taşı. Selçuklu sanatı uzmanı tarihçilerin söylediklerine bakılırsa burada görülen taş süslemeleri, Selçuklu çağının en müstesna örnekleri ortasında. Taşlar geometrik motifler, bitkisel bezemeler, stilize yazılarla birer dantel üzere işlenmiş. Mezarlıktaki taşlar, adeta toprağın konuk ettiği sonsuzluk yolcularının kimliğini fısıldar gibiler…
Tarihi mezarlığın biraz ilerisinde, Ahlat’ın birinci yerleşim alanı olarak bilinen Harabeşehir var. Kayalara oyulmuş yapı örnekleriyle dolu olan bu gizemli kent, neolitik çağda kullanılmaya başlamış. Civardaki mağara kümelerinin kimileri tek ve iki katlı oyulmuş. Kimileri yan yana yahut art geriye sıralanmış çoklu odalar.
Kümbet tipi mezarların (solda) Anadolu’da en fazla görüldüğü yer Ahlat. Harabeşehir (üstte) kayalara oyulmuş, neolitik çağdan bir yerleşim.
Bir ortaçağ köprüsü…
Dar bir vadinin içine kurulan bu eski çağ yerleşimi, tıpkı vakitte beylikler devri ve Selçuklulardan kalma kale, cami, köprü kalıntılarıyla dolu. Sahi siz hiç taş korkulukları olan bir ortaçağ köprüsü görmüş müydünüz? Akkoyunlu mimarisini aksettiren Ahlat Bayındır Köprüsü de bölgenin görülmesi gereken yapıtlarından. 13’üncü ve 14’üncü yüzyıllarda nüfusu 300 binlere ulaşan Ahlat, Diyarbakır’dan Tebriz’e kadar geniş bir coğrafyanın idare merkezi olmuş. Ekonomik refahla birlikte çeşitli alanlarda alımlar yetiştirmiş. Ahlat, birebir vakitte kümbet tipi mezar yapılarının Anadolu’da en fazla görüldüğü yer. Kaynaklar, 100’ü aşkın kümbetin varlığından kelam etse de günümüzde 15’i ayakta ve bunların 2’si de yarım vaziyette. Kümbetlerin en gözdeleri, Pir Necmeddin, Erzen Hatun, Usta Şagirt ve Bayındır ismini taşıyor.
ALIN, YİYİN…
El üretimi bastonlarıyla ünlü olan Ahlat’ta bu geleneğin kökeni çok eskilere uzanıyor. Ahlat bastonlarının en besbelli özelliği, ceviz ağacı üzerine Anadolu motifleriyle işlemeler yapılması. m Varlıklı bir sofra kültürüne sahip olan Ahlat’ta en bilinen yemek, keçi etinden yapılan büryan kebabı. Ayrıyeten kilorik denen köfteli çorba, çorti taplaması, harise ismi verilen keşkek, kenger turşusu, tuzda inci kefali ve murtuğa helvası yöreye has lezzetlerden.
UNESCO LİSTESİ ’NDE
Ustaların elinin emeğinden, gözünün ışığından geçmiş Ahlat taşlarıyla yapılan süslemeli taş meskenler hayli etkileyici. Yüzyıllardır taş ustaları tarafından taş ocaklarından volkanik taşların çıkarılması, işlenmesi, süslenmesi ve yapılar inşa edilmesine dayanan bu zanaat, sistemleri ve estetik anlayışıyla esaslı bir geleneği temsil ediyor. İlçedeki atölyelerde hala bu gelenek sürdürülüyor. Ahlatlı taş ustası Tahsin Kalender, 2012 yılında UNESCO Yaşayan İnsan Hazinesi Listesi’ne dahil edildi.
