Haftalık mesainin dört güne indirilmesi bir müddettir tüm dünyanın gündeminde. Dünyanın çeşitli yerlerinde bu modeli deneyip çalışanlarının morali ve performansı üzerindeki tesirini test eden çok sayıda şirket var.
Bu denemelerden en büyüğü geçtiğimiz yıl, global ölçekte dört gün çalışma modelini savunan 4 Day Week Küresel tarafından organize edildi. Altı ülkeden 33 şirketin katıldığı deneme Şubat 2022’de başladı. Maksat işçinin birebir fiyat karşılığında 40 yerine 32 saat çalıştığı bir senaryoda verimliliğin düşüp düşmediğini görmekti.
Sonuçlar ise organizatörleri ve katılan şirketlerin işverenlerini bile şaşırtacak kadar güzeldi. Program kapsamındaki şirketlerin gelirleri arttı, çalışanların fizikî sıhhatinde ve zindeliğinde güzelleşmeler oldu. Üstelik şirketlerin etrafa verdiği ziyan da azaldı.
Bu sonuçların akabinde toplamda binlerce çalışanı olan 100 şirket daha dört günlük çalışma modelini uygulamaya ya da değerlendirmeye başladı.
Peki dört günlük çalışmaya geçen şirketlerde neler oldu? ABD merkezli haber sitesi INSIDER bu soruyu kelam konusu şirketlerin yöneticilerine sordu ve epeyce değişik cevaplar aldı…
“HİÇ LAKİN HİÇ KAYGILANMIYORUZ”
Soothing Solutions, merkezi İrlanda’nın Dundalk kentinde yer alan ve çocuklar için öksürük pastilleri üreten bir şirket.
Şirketin çalışanı denemenin en başında dört günlük çalışmanın sürdürülebilir hatta kârlı olabileceği konusunda kuşkular yaşarken kurucular Sinead Crowther ve Denise Lauaki’nin beklentileri büyüktü.
İki bayan, 2017’de kurdukları şirkette insan odaklı bir kültür oturtmak için yola çıkmıştı. Münasebetiyle Crowther, 2021’de 4 Day Week’in programını duyunca bunu yetenekli şahısları şirkete çekmenin ve kurumda tutmanın bir yolu olarak gördü.
Soothing Solutions birinci çalışanlarını 2021’de işe aldı. O günden bu yana işten ayrılan olmadı. Crowther çalışanların dört günlük çalışma ile ilgili yorumlarını dinlerken gözyaşlarına hâkim olamadığını belirterek şunları söyledi:
“Çalışanlarımızdan birinin ebeveyni mevt döşeğindeydi ve çalışanımız üç-dört gününü ebeveyniyle geçirebiliyordu. Bu vakti öteki hiçbir şeyin kendisine geri veremeyeceğini söyledi bana. Öteki bir yerde çalışsa bunu yapamayabilirdi.”
Bir öteki çalışan ise işten artan vaktinde fotoğraf çekmeye başladı ve Crowther’ın tabiriyle “Harika bir fotoğrafçı olup çıktı!”
Soothing Solutions en başından beri dört gün çalıştığından kurucuların kıyas yapma talihi yok fakat Crowther dört günlük mesainin şirket büyüdükçe işlere olumsuz bir tesiri olacağını düşünmüyor.
İrlanda, Birleşik Krallık ve İskoçya’nın dışına da satış yapmayı planladıklarını belirten Crowther, “Hiç fakat hiç kaygılanmıyoruz. Kulağa delice geldiğini biliyorum lakin sistem çalışıyor” tabirlerini kullandı.
İzlanda’da bir süt eserleri üretim tesisi
YENİ ZELANDA’DAN İZLANDA’YA MUVAFFAKİYET HİKÂYELERİ
Kâr gayesi gütmeyen bir kuruluş olan 4 Day Week Küresel, bir yandan bu modeli benimsemek isteyen şirketlere danışmanlık yaparken bir yandan da iş hayatının geleceğine dair araştırmalara finansman sağlıyor.
Yeni Zelanda merkezli Perpetual Guardian şirketinin kurucularından Andrew Barnes, dört günlük çalışmayı evvel kendi iş yerinde denedi; muvaffakiyete ulaştığını gördükten sonra da 4 Day Week Küresel’i hayata geçirdi.
Grubun programlarına dahil olan şirketlerde yapılan denemelerle elde edilen datalar Harvard İşletme Okulu, Oxford Üniversitesi, Pennsylvania Üniversitesi üzere saygın kurumlarda misyon yapan akademisyenler tarafından bedellendiriliyor.
Dört günlük mesai hareketi, bilhassa pandeminin tesiriyle hem çalışanların hem de iş verenlerin işe dair bakış açılarının değişmesinin akabinde sürat kazandı. Teknoloji start-up’ı Bolt, 2021 yılında modeli deneyen birinci büyük şirket oldu. Sonuçlar o kadar güzeldi ki şirket üç aylık denemenin akabinde dört günlük çalışmayı kalıcı hale getirdi.
Daha kısa periyodik öbür denemelerde de başarılı sonuçlar elde edildi. Örneğin İzlanda’da yapılan ve sonuçları 2021’de tüm dünyada manşet olan bir denemenin sonuçları epeyce memnuniyet vericiydi. 2019’da Henley İşletme Okulu’nda yapılan bir araştırmada da dört günlük iş modeline geçen şirketlerin üçte ikisinde çalışan verimliliğinin arttığı bildirildi.
İzlanda’da 2015-2019 yılları ortasında yapılan denemede verimlilik birebir kalmış yahut artmıştı. Reykjavik Kent Kurulu’nun gerçekleştirdiği denemede İzlanda’nın çalışan nüfusunun yüzde 1’i (2500 kişi) 40 saat yerine 35-36 saat çalışmaya başlamıştı. Denemenin sonuçları o kadar başarılı oldu ki bugün İzlanda’da iş gücünün yaklaşık yüzde 90’ı birebir fiyat karşılığında daha kısa mühlet mesai sisteminde çalışıyor.
BAZI ŞİRKETLERİN UYGULAMASI DAHA SIKINTI LAKİN İMKÂNSIZ DEĞİL
Ancak kimi handikaplar da mevcut. Haftalık mesainin azalması, çalışanların günlük iş yükünün artması manasına geliyor. Bu da gerilimi artıran bir faktör.
Üstelik bilhassa yılbaşı, yaz ayları üzere periyotlarda yoğunluğu gözle görülür oranda artan şirketlerde, dört günlük çalışmayı yılın tamamına yaymak mümkün olmayabilir.
Diğer yandan müşteriye 24 saat dayanak sunan bankalar ve sigorta şirketleri üzere iş yerlerinin ya da 24 saat boyunca haber takip eden basın kuruluşlarının haftada bir günü bile büsbütün kapatması kelam konusu değil.
Ancak bu çeşit şirketlerde de grubu hafta sonları ve bayramlarda uygulanana emsal biçimde bölerek dört günlük çalışma modelinin alt yapısı oluşturulabilir.
Dört günlük çalışma sisteminde cumartesi ve pazara ek olarak kimi şirketler pazartesileri, birçok şirket ise cumayı da tatil ediyor.
HENRY FORD 97 YIL EVVEL YAPABİLDİYSE…
Dört günlük mesaiyi yaygınlaştırma uğraşları, klasik iş modelini değiştirmek ismine atılmış birinci adım değil.
Örneğin ABD’de 1926 yılına kadar çalışma standardı haftada 6 gündü. Henry Ford’un araba fabrikasında 5 günlük çalışma modelini benimsemesi bir birinci olmuştu.
Ford, ekstra bir müsaade gününün işçinin verimliliğini artıracağını, çalışanlara daha fazla para harcamak (ve mümkünse Ford arabalarını satın almak) için daha fazla boş vakit sağlayacağını umuyordu.
Ford’un başlattığı trend kısa müddette yaygınlaştı. Personel sendikalarının da teşebbüsleriyle Adil Çalışma Standartları Yasası kabul edildi ve haftalık mesai 44 saat ile sonlandırıldı. 1940 yılında maddede yapılan değişiklikle bu sayı 40’a indirildi. Dolayısıyla 97 yıl sonra birebir normların bir defa daha değişmesi çok da imkânsız değil.
Henry Ford ve birinci otomobili
ŞİRKETİN KÂRI İKİYE KATLANDI
İrlanda merkezli eleman bulma hizmeti Rent a Recruiter da altı aylık denemeye katılan şirketlerden biri. Rent a Recruiter’ın kurucularından Barry Prost’un programa katılma emeli, şirketteki çalışanların kalıcılığını sağlamaktı. (Bu sorunu pandeminin başından beri birçok öbür şirket de yaşıyor.)
Pandemide uzaktan çalışma modeline geçmiş olan Rent a Recruiter yetkilileri, 4 Day Week’in programını duyunca denemeye karar verdi. Prost için en kıymetlisi müşterileri mutsuz etmemekti.
Prost tüm bu çekincelere rağmen müşterilerin de dört günlük çalışmayı desteklediğini, hatta kimilerinin tıpkı sistemi kendi şirketlerinde de uygulamayı düşünüp kendisine fikir danıştıklarını belirtti.
20 kişinin çalıştığı Rent a Recruiter’da dört günlük mesainin tesirleri çok büyük oldu. 6 aylık deneme müddetinde Rent a Recruiter toplam kârını ikiye katladı. Tıpkı periyotta çalışanların verimliliğinin de iki katına çıktığı hesaplandı. Prost’un dediğine nazaran, başlangıçtaki hedef bu olmasa da dört günlük çalışma sisteminin şirketin bilançosu dışında etkilediği öteki şeyler de vardı.
Prost, “Aynı vakitte bir terapist olan bir müdürümüz var. Bu kişi artık danışanlarına daha fazla vakit ayırabiliyor. Ortamızda çocuklarını cuma günü okula bırakıp okuldan alabilen ebeveynler var. Beş gün çalışsak bunu yapamayacaklardı” tabirlerini kullandı.
GELİRİNİ YÜZDE 40 ARTIRAN BİLE VAR
Denemede çalışanların memnuniyeti ve kalıcılığı kadar kıymetli bir öbür kriter de şirketlerin kârlılığının etkilenip etkilenmeyeceğiydi.
Denemeye katılan şirketlerden 16’sı kar bilgilerini 4 Day Week ile paylaştı. Bu bilgilerin ortalamasına bakan uzmanlar şirketlerin gelirlerinde yüzde 8,14’lük artış yaşandığını tespit etti. Kimi şirketlerde bir evvelki yılın Şubat-Temmuz periyoduna kıyasla yüzde 40’a varan gelir artışları görüldü.
Denemenin modülü olan şirketlerin hiçbiri olumsuz geri bildirimde bulunmadı. Denemenin sonunda yapılan ankete 27 şirketin çalışan ve yöneticileri katıldı. Katılımcı şirketlerin tamamı beş günlük çalışma nizamına geri dönmeye niyetleri olmadığını belirtti. Denemeye katılan şirketlerdeki toplam 495 çalışanın neredeyse tamamı dört günlük modelle devam etmek istediklerini söyledi.
Denemelerin akabinde yapılan anketlerde CEO’lardan alt kademe işçiye herkesin, dört gün çalışmanın yararını gördüğü anlaşıldı. Hatta 4 Day Week, Birleşik Krallık’ın geneline yayılacak bir deneme için çoktan kolları sıvadı.
İrlanda’nın Cork kentinden bir ofis binası
ÇEVREYE DAHA AZ ZARAR
Dört günlük mesai modelini benimseyen şirketlerin temel maksadı karı ve çalışan memnuniyetini artırmak olsa da deneme sürecinde birtakım yan yararlar da keşfedildi.
Birincisi, daha az müddet çalışmak karbon emisyonunun azaltılması manasına geliyor. Çünkü bu sayede insanların trafikte geçirdiği vakit azalırken şirketler de daha az güç tüketiyor.
4 Day Week’in denemesinde, çalışanların yolda geçen vakitlerinin 1’er saat azaldığı görüldü.
4 Day Week denemesinin baş araştırmacısı olan etraf sosyoloğu Orla Kelly, iş günü sayısının azalmasının insanların daha etraf dostu seçimler yapmasına yardımcı olduğunu söyledi.
Dublin Üniversitesi bünyesinde misyon yapan Kelly, “İnsanlar uzun saatler çalıştıklarında, tüketim modellerinin ağırlaştığı bir çalışma-harcama döngüsüne girme eğiliminde oluyorlar” dedi.
Bu şu demek: Daha az boş vakti olan beşerler plastik ambalajlardaki besinleri tüketmeye, işe yürüyerek ya da toplu taşıma yerine özel araçla gitmeye ve dayanıksız tüketim eserlerine para harcaya daha meyilli oluyor.
Bu faydayı ölçmenin kolay olmadığını belirten Kelly, araştırma şimdi birinci evrelerde olduğundan kesin konuşamadığını lakin mevzuyu derinlemesine inceleyip dört gün çalışmanın etraf üzerine tesirlerini ortaya koymayı planladığını belirtti.
KADINLARA DAHA FAZLA ZAMAN
Dört günlük çalışma ayrıyeten şahısların genel sıhhati, hayat tatmini ve bayanların uyku seviyelerinde de değerli güzelleşmeler getiriyor. Kadınlar konut ve aileyle ilgili bakım sorumluluklarını daha fazla üstlendiklerinden, bir gün fazla müsaade yapmak bilhassa onlara yarar sağlıyor.
Denemeye katılan şirketlerin birçoklarının faaliyet gösterdiği İrlanda’da, yarı vakitli çalışanların yüzde 70’i bayan. Kelly, “Kadınlar birden fazla vakit daha az gelir getiren işlerde çalışıyor ve bu nedenle istemeseler de yarı vakitli çalışmaya kaymaya eğilimli oluyorlar” dedi.
Özellikle son yıllarda bayanların çocuk bakıcısı bulamama ya da tükenmişlik üzere sebeplerle çalışmayı bıraktığını ya da yarı vakitli çalışmaya geçtiğini vurgulayan Kelly, “Uzun vadeli meslek maksatları, emeklilik primleri ve mesken içindeki güç dinamikleri açısından bu epeyce sıkıntılı bir durum” yorumunu yaptı. Öteki yandan herkesin haftada dört gün çalışması bayanların iş gücünde kalmasına yardımcı oluyor ve iş hayatının dışına atılmış üzere hissetmelerini engelliyor.
Elbette bütün dünyanın bir gecede dört günlük çalışma modeline geçmesi çok mümkün değil. Fakat yapılan deneme bu modelin yararlarını ortaya koydu. Üstelik çeşidi ne olursa olsun değişimi isteyen şirketlerin başarılı olduğu da anlaşıldı. Bu denemeler arttıkça dört günlük çalışmanın tesirlerini daha da güzel göreceğiz.
