Tüm dünyada gözler Rusya-Ukrayna savaşına kilitlenmiş durumda. 24 Şubat sabahı Rusya, Ukrayna harekâtını resmen başlattığını duyurdu.
Rusya ilerleyişini sürdürürken Ukrayna’da ise pek çok kişi sığınaklarda ya da yeraltı metro istasyonlarında bekliyor. Ayrıyeten eli silah tutan herkesin askere çağrıldığı bir genel seferberlik de ilan edilmiş durumda. Hatta 18-60 yaş ortası erkeklerin ülkeyi terk etmesine müsaade verilmiyor.
Öte yandan tüm bu sıcak çatışma halinin dışında inanılmaz bir enformasyon savaşı da yaşanıyor. Aslında son devirde ortaya çıkan tüm krizlerde ve savaş ihtimallerinde bu durum sıklıkla gündeme geliyor. Hem Rusya, hem Ukrayna tarafından yapılan paylaşımlarda toplumsal medyada gerçekliği teyit edilmemiş binlerce argüman dışında eski görüntü ve fotoğraflar da paylaşılıyor. Tüm bu bilgi kirliliği, yaşanan savaşı daha da karanlık bir hale getiriyor.
SAVAŞ OYUNU GÖRÜNTÜSÜ GERÇEKMİŞ ÜZERE PAYLAŞILDI!
Yanıltıcı görüntü ve fotoğraflarda başı Twitter çekiyor. Örneğin, Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinin akabinde çeşitli Twitter hesapları tarafından paylaşılan bir görüntü, “Rusların Ukrayna’ya uçaksavar füzeler attığı” formunda yayıldı. Gerçekte imgeler Rus ortaklı ‘Gaijin Entertainment’ tarafından geliştirilen ‘War Thunder’ görüntü oyununa ilişkin görüntülerdi.
Twitter’da eski görüntülere dair imajlar, Ukraynalı yetkililerin yedi Rus askeri uçağını düşürdüklerini açıkladıktan sonra da devam etti. Çabucak Twitter’da düşen bir uçağa dair fotoğraf paylaşıldı. Hâlbuki herkesin paylaştığı o fotoğraf, 2017’de bir blog’da yayımlanmıştı. Tahminen de fotoğrafın tarihi daha da eski…
Yine Twitter’da Ukrayna’da çekildiği sav edilen bir öteki görüntü ise Türk kullanıcılar tarafından da çokça paylaşıldı. Lakin manzara 2020’de Beyrut’ta en az 218 kişinin vefatına neden olan patlamaya aitti. Ayrıyeten Rus ordusunun 2018 yılında gerçekleştirdiği Vostok-2018 tatbikatı sırasında çekilen imgeler de ‘Ukrayna’dan anlık’ formunda Twitter’da yüzlerce sefer paylaşıldı ve hâlâ kimi hesaplarca paylaşılmaya devam ediyor.
YouTube’da da durum pek farksız değil. YouTube Shorts’da viral olan bir görüntüde “Rus hava saldırısı sırasında oluşan yangınların Ukrayna’nın Luhansk kentindeki elektrik santralinde zincirleme tepkiye neden oldu” açıklamasıyla verildi. Ancak görüntü, aslında 2015 yılında Çin’in Tianjin kentinde meydana gelen bir yangına aitti.
Yanlış bilgilerin servis edildiği bir öteki platform da TikTok… 5 milyondan fazla izlenen bir görüntüde, iki Rus askerinin paraşütle Ukrayna’ya indikleri görülüyor. Ancak Rus silahlı kuvvetleri üyesi üzere görünen bu iki kişi aslında asker değil. İmaj, 2015 yılında bir paraşüt eğitmeni tarafından çekilmiş.
RUSYA’YI DESTEKLEYEN HESAPLAR İŞ BAŞINDA
‘Rusya’nın Ukrayna hudutlarına girmeden evvel yarattığı bilgi kirliliği başları karıştırdı’
Washington Post’a konuşan Harvard Üniversitesi Medya, Siyaset ve Kamu Siyaseti Merkezi Araştırma Yöneticisi Joan Donovan, “Rusya’yı destekleyen hesaplar, eski görüntüleri ve fotoğrafları bağlamından çıkarılmış bir biçimde ve yanlış açıklamalarla tekrar paylaşıyor” açıklamasında bulundu. Ayrıyeten Donovan “Böylelikle yapılmak istenen, dünyanın başını karıştırmak ve süreci Rus çıkarlarına nazaran şekillendirmek” dedi.
Sadece Rusya tarafı da değil Ukraynalı kullanıcılar da tam aksisi halde toplumsal medyada algıları değiştirmeye çalışıyor. Böylesi bir ortamda da uygun niyetli bir formda haberlere yaklaşan ve paylaşımlarıyla katkıda bulunmak isteyenler, yanlış bilgilerle istemeden de olsa propagandaların yayılmasına yardımcı oluyor.
Konuyla ilgili görüşlerine başvurduğum toplumsal medya üzerine çalışmaları da olan Siber Güvenlik Uzmanı Osman Demircan, “Şu an Rusya Ukrayna savaşında oluşan dezenformasyon, toplumsal olaylarda yaratılan dezenformasyonun iki hatta üç katı durumda…” dedi ve toplumsal medyada yaşanan süreci şu formda ayrıntılandırdı:
“Takip ettiğin şahısların kalitesi bilginin kalitesini gösterir. Toplumsal medya platformlarında daha fazla takipçiye sahip olmak, kendini olayın bir modülü üzere göstermek, palavra dahi olsa birinci haber paylaşanlar ortasında olmak üzere eforlar maalesef bilgi kirliliğinin çıkış noktalarından. Dezenformasyonun başka bir kullanım alanı da fiziki savaştan evvel ruhsal savaşı başlatabilmek. Trol hesaplar yalnızca ülkemizde değil, tüm dünyada önemli bir sorun. Rusya’nın Ukrayna hudutlarına girmeden evvel yarattığı bilgi kirliliği insanların ve daha berbatı ülkelerin başlarını karıştırdı.”
Osman Demircan’ın bu noktada altını çizdiği husus sahiden kıymetli. Zira Rusya savaşa aslında toplumsal medya üzerinden çok öncen başlamıştı. Cardiff Üniversitesi Hata ve Güvenlik Araştırma Enstitüsü’nün yaptığı çalışmaya nazaran 16 ülkede bulunan 32 farklı haber sitesi, Rusya hükümet yanlısı troller tarafından maksat alındı. Batı zıddı ve Rusya yanlısı bu yorumlar daha sonra Rus medyasında haberleştirildi.
Dezenformasyona karşı çalışmalar yürüten Mythos Labs kuruluşu ise çeşitli toplumsal medya hesaplarında Rus yanlısı propagandanın Kasım ayında önemli oranda artış gösterdiğini, Twitter’da Kasım ayı boyunca Ukrayna hakkında günde ortalama 213 kere paylaşım yapıldığını kaydetti.
Araştırmacılar, Ocak 2022’de Rusya’nın toplumsal medyada manipülasyon hedefli çokça paylaşım yaptığını da söylüyor. Hatta Rus çıkarlarını desteklemek için kullanılan sistemlerden bir tanesi ise Rusya’nın duruşuyla eşleşen Batılı görüşlerin kullanılması…
“Şu an savaş devam ederken bile bilgi kirliliği devam ediyor” diyen Osman Demircan, “Gerçekliğini sorgulamadığımız ortamların ve bireylerin görüş ve manzaraları saniyeler içerisinde binlerce kişi tarafından paylaşılıyor. Bu paylaşım sayılarının etkileşim tetiklemeleriyle milyonlara çıkması bugün yanlış bilgiyi süratlice dağıtıyor. Bu durumun en acı tablosu; savaşın içerisinde hayatta kalmaya çalışan beşerler birilerinin göstermek istediği üzere görünüyor ” dedi.
‘YAPAY ZEKÂ DEVREYE GİRMELİ’
Savaşla ilgili toplumsal medyada bilgi kirliliği her geçen gün artsa da atılan somut bir adım şimdi yok. Twitter ve Facebook üzere platformlar, bilgi kirliğini önlemek için resmi açıklama yapmadı lakin savaş içerikli paylaşımlarda daha hassas davranmaya başladı. Hatta paylaşılan birçok bilginin silindiğine dair bilgiler tekrar toplumsal medyada konuşuluyor. Bu durumda başrol tekrar toplumsal medya olunca akıllarda soru işaretlerini barındırıyor…
Osman Demircan, “Bu platformların şu an yapabilecekleri en değerli şey, yapay zekanın büsbütün devreye girmesi ve dezenformasyon içerikli paylaşımların çok daha süratli tespit edilmesi” dedi ve ekledi:
“Elbette öncesinde bot ve trol hesapların tespiti yapılmalı, bu hesaplar üzerinden başlatılan paylaşımlar içeriği ne olursa olsun yayılmadan ortadan kaldırılmalı. Teknik olarak imkânsız olmayan ve süratlice devreye alınabilecek bir tahlil bu. Öte yandan dezenformasyonun oluşturduğu sanal trafikler, gerçek hesaplar ve reklam yayın siyasetleri üzerinde izlenme ve etkileşim oranlarında olumlu tesir bırakması, bu şekil bir engelleme servisini devreye almalarını da engelliyor olabilir.”
BUNLARA DİKKAT!
‘Yanlış ve manipüle edilmiş bir bilgi ya da imgeyi retweet ettiğiniz vakit o paylaşımdan sorumlusunuz’
Peki hâlâ bilgi kirliliğinin devam ettiği hatta oyundan bir kısmın savaşa ilişkin manzaralar olarak paylaşıldığı ortamda ne yapmak gerekiyor? Kullanıcılar nelere dikkat etmeli?
Osman Demircan, “Öncelikle gerçek Dünya’da da geçerli olan bilginin doğruluğunun teyit edilmesi kuralına uyulması gerekiyor” dedi. Demircan ayrıyeten “Bunun için toplumsal olarak toplumsal medya kullanım standartlarımızı büsbütün gözden geçirmeliyiz. Bu da farkındalığın arttırılması ile mümkün olabilir” halinde kelamlarına devam etti ve dikkat edilmesi gerekenlerle ilgili şu kıymetli bilgileri paylaştı:
– Bir görüntü ya da fotoğraf pek çok kişi tarafından paylaşılmış olsa bile gerçek olmayabilir. Bunun şuurunda olmak sahiden çok kıymetli. Hatta bir adım ötesinde yanlış bilgiyi paylaşanların, paylaşım yaptıkları platforma palavra ve aldatıcı bilgi paylaştığı ile ilgili şikâyette bulunmak, bu bilginin yayılmasının önüne geçecektir. Bir öteki korunma usulü de körü körüne yalnızca izleyici ve takipçi kazanmak ismine bu bilgileri paylaşmamak.
– En değerlisi ise bir imaj ya da görüntü yanlış ve aldatıcı bilgi içeriyorsa bunu paylaşmak kabahat teşkil etmekte. Hatta hesabınız çalındıysa ve sizin isminize yaptığı paylaşımlarda palavra ve yanlış bilgiler varsa hesabın sorumlusu hâlâ sizsiniz. Yani bir toplumsal medya hesabı oburunun eline geçtiğinde reddi toplumsal medya yapma hakkı bulunmuyor. İşlenen kabahatten da sorumlu olunuyor.
INSTAGRAM ŞU AN DAHA TEHLİKELİ!
‘Ukrayna ve Rusya içerikleri yapan hesaplara dikkat edin’
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısından çabucak sonra milyonlarca takipçisi olan birtakım Instagram hesapları, muhakkak hesapların içeriklerini paylaşmaya başladı. Hatta bu hesapların takip edilmesi formunda açıklamalar yapıldı. Aslında bu durum şahısların hesaplarının ele geçirilmesine yönelik bir teşebbüs üzere duruyor… Osman Demircan da hedefin bu olduğunu, bu nedenle şu an Instagram’ın bu bahiste en tehlikeli platform olduğunun altını çizdi ve şu bilgileri paylaştı:
– Son birkaç gündür kendini Ukraynalı gazeteci üzere göstererek istekler gönderen hesaplar var. Bunlar ileride bot ya da trol hesap olarak kullanılmak için gerçek takipçiler biriktiren ya da yanlış bilgilerin gerçek isimler üzerinden yayılmasını sağlamak için oluşturulmuş hesaplar. Bu devirde gelen istekler güzelce incelenmeli…
– Oluşturulan bu stil hesaplar toplumsal medya platformları tarafından kapatılsa da gözden kaçan hesaplar çalışmaya devam edebilir. Yanlış bilgileri yaymayı da sürdürebilir. Hatta siz sadece o hesabı takip ediyorsunuz diye arkadaşlarınız o hesabın doğruluğuna kanaat getirerek paylaşımlara inanıp bu bilgileri paylaşabilir.
– Ayrıyeten böylesi hassas vakitlerde bildiri yolu ile gelen linkler katiyetle açılmamalı. Toplumsal medya platformlarının sağladıkları tüm güvenlik uygulamaları açılmalıdır. Bilhassa iki faktörlü doğrulamaların açık olması hesapların çalınmasını çok daha zorlaştırıyor. Şunu unutmamak gerekiyor, aslında toplumsal medya hesabınız çalınmıyor, arkadaş listeniz çalınıyor ve sizin ağzınızdan konuşarak arkadaşlarınız kandırılmaya çalışılıyor.
