İngiltere’de yaşayan Jo Cope, Rusya’nın Ukrayna işgali başladıktan sonra sabah saat 4’te bir ileti aldı. Onu epey ürküten bildiride şunlar yazıyordu:
“Kötü bir şey olursa, gelip çocukları alabilir misin?”
Karar kolaydı. Cope, İngiliz Telegraph gazetesine, “Sevdiğiniz çocuklar ölümcül bir tehlikede olsaydı, gidip onları alırdınız değil mi?” dedi ve ekledi: “Evinizde huzurla oturup haberleri izlemek yerine bir uçağa biner ve inançta olduklarından emin olurdunuz, değil mi?”
Birçok kişi hâlâ bu soruyla boğuşuyor olsa da, üç çocuk annesi Cope, Ukrayna sonuna yakın bir Polonya kenti olan Lublin’e çabucak bir uçak bileti aldı.
“Bir çantaya birkaç tayt ve pantolon attım. İlaçlarımı, pasaportumu ve ehliyetimi alıp havaalanına sürdüm. Daima ‘Bunu yapabilirim’ diyordum. Lakin bir müddet sonra kendime şunu sormaya başladım: ‘Ne yapıyorum ben?’ Çok korkmuştum.”
Cope’un Ukrayna ile teması, dünyanın gördüğü en makûs nükleer felaketin gölgesinde büyüyen çocukları orta tatillerde İngiltere’deki ailelerin yanına gönderen Çernobil Çocuk Ömür Çizgisi Yardım Kuruluşu (CCLC) aracılığıyla kuruldu.
Bugün 35 yaşında olan Cope, Çernobil Nükleer Santrali felaketinin yaşandığı Nisan 1986’da dünyaya geldi. 18 yaşından beri yaz tatili için İngiltere’ye gelen çocukların ağırlanmasında istekli olarak çalışıyordu ve Ukrayna’da yaşanan olayları öğrendikçe, İngiltere’de doğduğu için kendini şanslı hissediyordu.
Şimdi 14 yaşında olan Sasha, ailesiyle birlikte İngiltere’de bir yaz geçirdikten sonra Cope da kendi çocuklarını Sasha ve ailesinin yaşadığı Kiev ile Çernobil ortasındaki köye götürmüştü. Hatta bütün aileyi pandemiden sonra İngiltere’yi tekrar ziyaret edebilmeleri için pasaport almaya bile teşvik etmişti.
Cope’un tabirleriyle birlikte eğlenmeyi dört gözle bekliyorlardı. Ancak Rus tankları Kasım ayında Ukrayna hududuna gelmeye başladığında yazışmaları da kasvetli bir hal almaya başladı.
‘GÜVENDE DEĞİLİZ’
Cope, “Aileye, elimden gelen her türlü yardımı sunacağımı söylemek için bildiri attım. Korkmadıklarını, uygun olduklarını söylediler” dedi. Lakin sabahın erken saatlerinde Rus füzeleri Ukrayna’yı vurmaya başladığında Sasha’nın bildirileri ruh halinin değiştiğini açık açık gösteriyordu. Sasha artık inançta olmadıklarını söylediğinde, Cope düzgünce korkmaya başlamıştı.
Sasha’nın ailesi, güvenlik açısından kritik durumlarda çalışıyordu. Hasebiyle Ukrayna’dan ayrılmaları mümkün değildi. Sonraki sabah Cope, Sasha’nın babasından bir ileti aldı. Güçlü ve sağlam bir adam olan Ivan, kolay kolay panik yapacak biri değildi. Onun bu iletisi atması Cope’a, gitmesi gerektiğini gösterdi.
Kendi çocuklarını ailesinin yanına bıraktıktan sonra uçağa atladı ve Cuma günü saat 21.30’da Polonya’ya indi. O sırada arkadaşlarından aldığı bir ileti, onu şaşkına uğrattı. Zira İngiltere, Ukrayna’ya vize hizmetlerini askıya almıştı ve geri dönebileceği Londra’ya en yakın kent İrlanda’nın başşehri Dublin’di.
SINIRA ULAŞMAK İÇİN 14 KİLOMETRE YÜRÜDÜLER
Ertesi gün hudut kapısından çocukları almaya gitti. Lakin ortalarında tam 2 bin 500 araç vardı. Saatler sonra konuştuklarında, Sasha’nın ailesi şimdi yalnızca 3 kilometre hareket edebilmişti. Bu biçimde çocukları Cope’a ulaştırmanın günler süreceğinin farkına varan aile, araçlarını geride bırakıp 14 kilometrelik yolu yürüyerek hududa ulaştı.
Cope, hudutta beklerken yabancıların nezaketinden derinden etkilenmişti. “Öğrencilerle bir kamp ateşi etrafında oturdum. Öteki yabancı aileler de otomobillerinde beklememe müsaade verdiler. Hatta bana kahve ve çörek bile ikram ettiler. Ukrayna’dan çıkan bayan ve çocuklarla dolu otobüsleri izliyordum. Otobüsler, Ruslarla savaşmak için geri dönen adamlarla dolu olarak geri dönecekti” diye anlattı o dakikaları.
‘YANIMA ALTI DAKİKALIK YÜRÜME MESAFESİNDEYDİLER’
“Ara sıra kar yağıyordu” diye devam etti Cope. “Sıcaklık -2 derece idi. Çocuklar üşümüş ve korkmuşlardı. Erkeklerin ülkeyi terk etmelerine müsaade verilmediği için babaları onları birinci denetim noktasında bırakmak zorunda kaldı.” Anneleriyle birlikte hududa yanlışsız biraz daha ilerlediler lakin bir noktadan itibaren çocukların yola yalnız devam etmeleri gerekiyordu. Annelerinden ayrılalı tam 6 saat olmuştu ancak hâlâ Cope’a ulaşamamışlardı.
“Çocuklar ortada yalnız kaldılar. Yanlarındaki vazifeliler onlara yürümeye devam etmeleri gerektiğini söylüyorlardı lakin çocuklar hangi istikamete gideceklerini bulamıyordu. Beklediğim yerden yalnızca altı dakikalık yürüme mesafesindeydiler. Lakin onları almak için İngiliz pasaportuyla hududu geçmeme müsaade verilmiyordu.”
SADECE SIRT ÇANTALARI VE DOĞUM DOKÜMANLARI VARDI
Diğer yandan Polonya polisi Cope’a yardım ediyor, telefonunu şarj ediyor ve yiyecek veriyordu. Her tarafta farklı bir dram yaşanıyordu. Çocuklar sonunda rastgele bir adamın kucağında hududa ulaştı. Adam, polis arabasının camına vurmaya başladı. Kucağında çocuklar vardı. Cope çocukları adamdan aldı. O sırada polisler de dahil herkes ağlıyordu. Çocukların üstünde yalnızca bir kat kıyafetleri kıyafetleri sırtlarında ise küçük birer çantaları vardı. Ebeveynleri onlara doğum evraklarını ve Cope’a 12 aya kadar yasal vesayet yetkisi veren resmi bir doküman vermişti.
Çocuklarının okul arkadaşlarından birinin Ukraynalı olan annesi de Cope’un yanına Varşova’ya uçtu. Bayan, Cope ile Sasha ve kardeşleri ortasında çevirmenlik yapacaktı.. Sasha’nın da az da olsa İngilizcesi vardı, bu sayede çeviri uygulamaları kullanarak irtibat kurmayı başardılar.
PARK BÜYÜK BİR METAL YIĞININA DÖNMÜŞTÜ
Cope çocukları aldı lakin tüm sıkıntılar bir anda çözülmedi. Zira üç çocuğu da Dublin’e götürebilmek için göze alabileceği tek uçuş Lizbon üzerindendi. Evrak işlerinin güç olacağını bildikleri için havaalanına tam 7 saat evvelden gittiler. Çocukların Covid aşıları da yoktu. Bu sebeple yalnızca testler için 2 saat beklemek zorunda kaldılar.
Bu sırada aile, harabe halindeki köylerinin fotoğraf ve görüntülerini gönderiyordu. Birkaç yıl evvel Cope’un çocuklarının da oynadığı bir parkın fotoğraflarını yolladılar. Salıncakların, kaydırakların olduğu tipik bir çocuk parkıydı. Cope, “Orada kendi çocuklarımın güldüğünü hatırlıyorum. Banklarda yaşlı beşerler oturur, çiftler köpeklerini gezdirirdi” diye anlattı Telegraph’a. Hatta en küçük çocuğunun orada bir köpeğe sarılırken çekilmiş fotoğrafı bile vardı. Artık ise yalnızca park kocaman bir metal yığını halindeydi.
ÖNCE LİZBON’A GEÇTİLER…
Cope, tavsiye için Varşova İçişleri Bakanlığı’nı aradı. Görüştüğü yetkili ola havaalanından ayrılmasını ve büyükelçiliğe geri dönmesini, oradan da Romanya’ya, Moldova’ya yahut Slovakya’ya gitmesi gerektiğini söyledi.
Elinde çocukların ebeveynleri tarafından verilen yasal evraklar olsa dahi kan bağı olmadığından yapabilecek diğer hiçbir şeyi yoktu. Fakat dedikleri yerleri ne çocuklar ne de Cope biliyordu ve kimseyi de tanımıyorlardı. Bu yüzden Lizbon uçağına binmeyi tercih ettiler.
Çocuklardan biri olan Alex, daha evvel bırakın uçağa binmeyi, havaalanına bile hiç gitmemişti. Cope, “Havayolunun bize yan yana koltuklar ayıramayacağı söylendiğinde çocuklar çok üzüldü. Ancak şahane bir hostes çocukların gözlerindeki keder ve endişeyi görünce her şeyi halletti” dedi.
SIRADA NE VAR?
Cope ve çocuklar şu anda Dublin’de. İrlanda hudut denetim çalışanının nezaketi onu derinden etkilese de sırada ne olduğu hakkında hiçbir fikri yok.
“Çocukları kollarıma alana kadar panik halinde koşuşturuyordum” diyen Cope şöyle devam etti: “Hala yapmam gereken çok şey var. İşe dönmeyi, kendi çocuklarıma gitmeyi, nasıl organize edeceğimi bilmiyorum. Bir yandan yanan Ukrayna köylerinin görüntülerine göz atıyorum, bir yandan da havaalanında bıraktığım otomobilimin park fiyatını düşünüyorum.”
Sasha, Alex ve Anna da yanan köylerin görüntülerini ve işgale ilişkin öteki manzaraları gördüler. Cope, “Anne babalarının hâlâ Ukrayna’da olması konusunda ne hissettikleri hakkında benimle konuşmadılar” dedi ve ekledi: “Güçlü olmaya odaklanıyorlar. Yine çocuk olabileceklerini hissetmelerini bekliyorum.”
‘EĞER BİR HUDUDA ULAŞABİLİRLERSE GERİ DÖNÜP ÖBÜR ÇOCUKLARI DA ALACAĞIMA KELAM VERDİM’
Cope’un kendi çocuklarına gelince, onlar yardım etmek için bir şeyler yaptığı için anneleriyle gurur duyuyorlar. Tıpkı vakitte arkadaşlarını tekrar görecekleri için de epey heyecanlılar.
Cope, “Geride bırakmak zorunda kaldığım öbür çocuklar için endişeleniyorlar. Konuta getirmeyi umduğum, lakin ebeveynlerinin sona getiremediği iki çocuk daha var. Şu anda güvendeler lakin bana nerede olduklarını söylemekten korkuyorlar. Şayet bir hududa ulaşabilirlerse geri dönüp o çocukları da alacağıma kelam verdim” dedi.
“Bunu bir kahraman olmak için yapmıyorum” diyen Cope kelamlarını şöyle noktaladı: “Ben olağan bir beşerim. Ukrayna’da o kadar çok çocuk kaldı ki, ben yalnızca üç çocuğu savaşın kötülüğünden kurtarabildim.”
The Telegraph’ta yayımlanan ‘The incredible story of the British mother who rescued her friends’ children from Ukraine’ başlıklı yazıdan derlenmiştir.
