Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin üzerinden geçen bir haftada global siyasette yaşanan kutuplaşma sosyal medya platformlarına da taşındı. Savaşın yarattığı yıkımı an an takip eden milyonlarca insan, yalan ve gerçek haberi ayırt etmeye çalıştığı toplumsal medya platformlarında, büyük bir bilgi savaşına tutuştu.
Ülkeler, siyasi aktörler kamuoyunu etkileyebilmek ve istenen takviyesi sağlayabilmek için toplumsal medyayı daha etkin kullanmayı planladı. Bu da toplumsal medya ağlarına sahip olan dev teknoloji şirketlerinin savaş devrindeki kıymetini bir kat daha artırdı. Lakin gelinen noktada şirketler içinden çıkamayacakları bir sıkıntıyla karşı karşıya. İkiye bölünen dünyanın ortasında bir taraf seçmeleri isteniyor!
Sosyal medyanın kitleler üzerindeki tesirlerinin farkında olan Ukraynalı, Rus, Avrupalı ve ABD’li yetkililer dev teknoloji şirketleri Google, Facebook, Twitter ve Telegram başta olmak üzere birçok toplumsal medya platformu üzerinde baskıyı artırdı.
Mısır’ın başşehri Kahire’de 2011 yılında gerçekleşen Tahrir Meydanı protestolarında, binlerce insan toplumsal medya platformlarını kullanarak bir ortaya gelmişti. Toplumsal medya uygulamalarının toplumsal hareketler üzerindeki tesirleri birinci sefer bu şovlar devrinde ortaya çıkmıştı. Fotoğraf: AP
Geçtiğimiz hafta cuma günü Ukraynalı yetkililer, Apple, Meta ve Google’dan Rusya’daki faaliyetlerini kısıtlamasını istedi. Akabinde, Google ve Facebook, Rusya merkezli medya kuruluşlarına reklam vermeyeceğini duyurdu.
DEV TEKNOLOJİ FİRMALARI İKİ ORTADA KALDI
Rusya ve Ukrayna’da yaygın kullanılan iletileşme uygulaması Telegram da bu bölünmenin ortasında kalan şirketlerden. Dezenformasyonun ağır olarak yaşandığı ve bu nedenle yansıları üzerine çeken Telegram, “yanlış” bilgi paylaşımı nedeniyle savaşa ait içerikleri servis eden sayfaların kapatılacağını duyurdu.
Bu hafta başında ise Twitter, Rusya yanlısı haber sitelerine ve Kremlin yanlısı yayın yapan şahsî hesaplara “Rusya devletine bağlı medya” etiketi ekleyeceğini, Facebook ve YouTube ise savaş propagandasını önlemek için Avrupa’daki hesapların kimilerine erişim manisi getireceğini açıkladı.
Öte yandan; Facebook, Google, Twitter üzere devler için savaş periyodu bir manada fırsatları da beraberinde getirmiş olabilir. O denli ki, son yıllarda toplumsal medya devleri üzerinde kurulan devlet baskısı giderek artmış, şirketlerin CEO’ları ABD Kongresi senatörleri karşısında ferdî bilgilerin kapalılığı, pazar hakimiyetleri ve seçimlere müdahale başta olmak üzere pek çok başlıkta tabir vermişti.
Gelinen noktada, savaş periyotlarının en değerli sıkıntılarının başında gelen “bilgi akışı” nedeniyle, toplumsal medya platformları hem batı hem de doğu dünyası için kritik bir noktada duruyor. Bilhassa, kamu baskısını her fırsatta üzerinde hisseden teknoloji şirketleri için taraf olmak, devlet nezdinde prestijlerini geri kazanma talihini beraberinde getirebilir.
Bu durumda ise şirketlerin en büyük korkusu, “bağımsızlıklarının” büyük oranda zedelenmesi.
İki ortada kalan şirketler durumu yönetim etmeye çalışsa da, global çapta yaşanan kutuplaşmanın tam ortasında varlıklarını sürdürmek durumundalar. Öyle ki, atacakları rastgele bir yanlış adımın maliyeti çok ağır olabilir. Şirketler kaybettikleri itibarlarını ABD devleti nezdinde yine kazanırken, Rusya pazarını büsbütün kaybetme ihtimaliyle karşı karşıya kalabilirler.
‘ŞİRKETLER ÇIKARLI OLMAYAN BİR DURUMDA SIKIŞIP KALDI’
Sosyal medya şirketlerinde çalışanlar, yöneticilerin izleyecekleri yol konusunda net bir karar verememesi nedeniyle, önemli bir krizin içinde olduklarını söylüyor. Google, Facebook ve Twitter’ın yöneticilerini baskı altına alan bir başka sorun ise öteki şirketlerin attığı adımları yakından takip ederek, çoğunluğu şad edecek bir siyaset geliştirmek.
İnsan haklarının çiğnendiği, otoriterliğin silahlı bir saldırganlık evresine geçildiği kamuoyunda sıklıkla lisana getirilirken, teknoloji şirketleri “taraf olmamak” konusunda direttikleri durumda kamuoyu baskısıyla karşı karşıya kalmaktan da korkuyor.
Şirketlerin içinde bulundukları sıkışmışlığa değinen ABD merkezli niyet kuruluşu Berggruen Enstitüsü uzmanlarından Yael Eisenstat, “Bu şirketler, memleketler arası jeopolitik dengelerin tam ortasında yer alıyordu. Bugüne kadar taraf seçmek zorunda kalmadıkları için dünyanın bağlantı inhisarını ellerinde tutmaktan yararlandılar. Ancak gelinen noktada, memleketler arası bir krizin ortasında kazanamayacakları bir durumun içine sıkışıp kaldılar” tabirini kullandı.
Teknoloji siyasetleri uzmanı ve eski Avrupa Parlamentosu üyesi Marietje Schaake ise şirketlerin birçoğunun bu sürecin başında dikkatli hareket ettiğini söyledi. Ama kriz tırmandıkça ve kamuoyu baskısı arttıkça teknoloji şirketleri ek adımlar atmak zorunda kaldı.
Örneğin, geçtiğimiz pazar Google, Haritalar kısmında Ukrayna’daki trafik bilgilerini insanların nerede toplandığını gösterebileceği ve güvenlik riski oluşturabileceği münasebeti ile kaldırdı. Facebook ise Kremlin yanlısı kampanyaları, propaganda çalışmalarını ve Ukrayna aksisi hesapları engellediğini duyurdu.
Facebook’un akabinde pazartesi günü Twitter’da Rusya destekçilerine “Rusya devletine bağlı medya” ibaresini koyunca, taraflar netleşmeye başladı. Twitter tarafından yapılan açıklamada, Ukrayna’daki çatışma başladığından beri Rusya’ya bağlı medya kuruluşlarının ağır bir mesai harcadığını ve günde yaklaşık 45 bin tweet attığını ve bunların büyük bir birçoklarının engellendiği söylendi.
‘BU ENGELLEMELER HİÇ KİMSE İÇİN YETERLİ SONUÇ VERMEZ’
Şu an Stanford Üniversitesi Siber Siyaset Merkezi’nde milletlerarası siyaset yöneticisi misyonunu yürüten Marietje Schaake, tedbirlerin kâfi olmadığını söyledi ve şunları ekledi:
“Şirketlerin Rusya merkezli propaganda çalışmalarını engellemeleri, insan hakları ve demokrasiye olan inancımızın bir gereğidir. Bu nedenle şirketlerin daha net ve kararlı siyasetler oluşturmaları gerekiyor. Aslına bakılırsa bu müdahalelerin daha öncesinde yapılması gerekiyordu.”
Fakat herkes Schaake üzere düşünmüyor. Pek çok uzman toplumsal medya şirketlerinin Rusya’yı engellemesi durumunda olumsuz bir tablonun ortaya çıkabileceğini hatırlatıyor. Rus gazeteci ve “sansür” üzerine çalışmaları bulunan medya uzmanı Andrei Soldatov, “Sosyal medya platformları, olayların tartışıldığı değerli mecralar. Facebook’un Rus vatandaşlarının erişimini engellemesini ise hiç kimse için düzgün sonuç vermez” sözlerini kullandı.
Olası engellemeler ve yasaklarla ilgili The New York Times’ın sorularını yanıtlayan Google yetkilileri, Ukrayna’daki durumu yakından izlemeyi sürdürdüklerini belirtti. Facebook yetkilileri ise engellemeler hakkında yorum yapmaktan kaçındı.
TELEGRAM GERİ ADIM ATMAK ZORUNDA KALDI
Rusya ve Ukrayna’da epeyce tanınan olan Telegram üzerindeki baskılara göğüs germeye çalışıyor. Savaşan iki ülkenin de çatışmalar hakkında fotoğraf, görüntü ve bilgi paylaştığı bir platform haline gelen Telegram, tıpkı vakitte savaş alanlarından servis edilen, “çarpıtılmış” ve “gerçekliği doğrulanmamış” imajların yayımlandığı bir merkez haline geldi.
Kriz ortamının derinleşmesi ve palavra haberin yaygın hale gelmesi nedeniyle geçtiğimiz pazar günü açıklamalarda bulunan Telegram’ın CEO’su Pavel Durov, platformda yayın yapan 600 binden fazla kullanıcının savaşla ilgili yaptığı paylaşımların, “etnik nefreti körükleyebileceği” tasasıyla engelleneceğini duyurdu.
Fakat bu açıklamanın akabinde kullanıcılar, “Tarafsız bilgi kaynağı olarak Telegram’a güvendiklerini, mümkün bir engelleme durumunda da bu itimadın sarsılacağı” yönünde reaksiyon gösterince Durov geri adım atmak durumunda kaldı.
“Kullanıcılar, tek sağlam bilgi kaynağı biz olduğumuz için çatışma periyodunda Telegram kanallarını devre dışı bırakmamızı istemedi” diyerek yazılı bir bildiri yayımlayan Durov, doğrulanmamış yahut palavra haberler için bir engellemenin yapılıp yapılmayacağı konusunda ise yorum yapmaktan kaçındı.
FACEBOOK’UN RUS UZMANLARI DEZENFORMASYONLARA KARŞI TETİKTE
Instagram ve WhatsApp’ı bünyesinde barındıran Facebook’ta çalışan uzmanların yaptığı açıklamaya nazaran, Rusya merkezli hesapların yaptığı paylaşımlar nedeniyle durum giderek karmaşık bir hâl alıyor. Yetkililer ayrıyeten, Facebook bünyesinde çalışan Rus uzmanların günün her saatinde çalışarak, devlet dayanaklı dezenformasyon çalışmalarını tespit ettiklerini ve bu içeriklerin yayından kaldırıldığını söyledi.
Facebook şirketinin güvenlik takımı, Rusya devletine bağlı en büyük medya kuruluşlarından olan Russia Today ve Sputnik’in gönderilerini kısıtlamayı uzun müddettir tartışıyordu. Öyle ki, ABD Dışişleri Bakanlığı Ocak ayı raporunda, Rusya’nın dezenformasyon ve propaganda çalışmalarında bu iki kurumun kritik roller üstlendiğinin altını çizmişti.
ABD’li yetkililerin ikazlarına karşın Facebook yöneticileri, Rusya’yı kızdırmaktan geri duruyor ve hükümetlerinden gelen baskılara direniyordu.Savaşın başlaması bütün kalıpların yıkılmasına yol açtı. Kriz giderek tırmanırken, Facebook’un global bağlarına başkanlık eden Nick Clegg, Rusya’ya bağlı iki medya şirketinin erişimini sınırlayacaklarını duyurdu.
Rus devletine bağlı haber platformu Russia Today, 24 Şubat’da Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik askeri operasyonunu bu manşetle duyurmuştu. Fotoğraf: Alamy
‘SİLAHLANAN OTORİTER REJİMLERE KARŞI HAL ALINMALI’
Ortaya çıkan tabloda, karşı karşıya gelen iki cephe de teknoloji şirketlerini baskı altına almaya başlardı.
Rusya, toplumsal medya gönderilerinde ve ülke içindeki bilgi akışlarında yaşanan kısıtlamalar nedeniyle şirketler üzerindeki baskısını arttırdı. Kremlin idaresi, Ukrayna problemi üzerinden başlatılan yayın kısıtlamalarının bir an evvel kaldırılmasını talep etti. Ayrıyeten, Google’ın savaşla ilişkilendirilebilecek reklamları kaldırması istendi.
Batılı yetkililer ise teknoloji şirketlerinden süratlice Rusya’ya bağlı devlet medyasını ve Rusya yanlısı yayın yapan hesapların kapatılmasını istiyor. Hafta başında Estonya, Letonya, Litvanya ve Polonya önderleri Facebook, Google, YouTube ve Twitter’dan, Russia Today ve Sputnik de dahil olmak üzere Kremlin yanlısı yayın yapan hesapların askıya alınması için davette bulundu.
Doğu Avrupa ülkeleri tarafından kaleme alınan ortak davette, “Platform hizmeti sağlayıcılar ve teknoloji şirketleri, barışı ve demokrasiyi tehdit eden, demokrasiyi yok etmek için silahlanan otoriter rejimlere karşı hal alınmalı” açıklamasında bulundu.
Fransa’nın Dijital Sanayiden Sorumlu Devlet Bakanı Cedric O, pazartesi günü YouTube’un CEO’su Susan Wojcicki ile bir ortaya geldi. Google’ın CEO’su Sundar Pichai birebir gün Avrupa Komitesi Lider Yardımcısı Vera Jourova ve Avrupa Kurulu İnsan Hakları Komiseri Thierry Breton ile yaptığı telefon görüşmesinde Rusya dayanaklı dezenformasyona karşı atılması gereken adımları tartıştı.
Ukrayna Lider Yardımcısı Oleksiy Reznikov ise Facebook, Apple, Netflix ve Google’dan Rusya’daki faaliyetlerine son vermesi için davette bulundu. Reznikov, teknoloji şirketlerine yazdığı mektupta, “Desteğinize gereksinimimiz var” dedi.
MICROSOFT BİR ANDA KENDİSİNİ KARA SAVAŞININ ORTASINDA BULDU
Sosyal medya şirketlerinin vereceği kararlar şöyle dursun, dev teknoloji firmaları bu savaşın içinde fiili bir taarruz altında.
Savaşın başlangıcında meydana gelen bir olay savaşın teknoloji devleri için hiç de kolay geçmeyeceğini gösteriyor. O denli ki, Rus tanklarının Ukrayna’ya girmeye başlamasından birkaç saat evvel, dev teknoloji şirketi Microsoft Siber Güvenlik Savunma Operasyon Merkezi’nde sirenler ansızın çalışmaya başladı.
Kendisini bir anda Avrupa’daki kara savaşının ortasında bulan Microsoft, siber korsanlar tarafından başlatılan Ukrayna devlet kurumlarını etkileyen siber akın çok büyük ziyana yol açtı.
Siber saldırıyı pahalandıran Microsoft yetkilileri, siber atağın yıkıcı sonuçları olduğunu belirtti. Bilgisayar korsanları tarafından başlatılan siber savaşta uzmanlar, devletin altyapısının çalışmaz hale gelebileceğini söyledi.
DİJİTAL SAVAŞ BAŞLADI MI?
Bu hücumla birlikte önemli bir panik havası yaşanmaya başladı. Microsoft’un Seattle’ın kuzeyindeki merkezi makûs hedefli yazılımı süratle tespit etti. “FoxBlade” ismini verilen yazılımla ilgili Ukrayna’nın en düzgün siber savunma yetkilisine haber verildi. Üç saat içinde, Microsoft’un virüs algılama sistemleri devreye girdi ve akın püskürtülmüş oldu.
Fakat bir kez, dijital savaş başlamıştı. Microsoft yöneticisi Tom Burt, Beyaz Saray’ın Siber ve Gelişen Teknoloji Ulusal Güvenlik Danışman Yardımcısı Anne Neuberger ile temasa geçti. Bu hücumun NATO ülkelerine yöneleceği, altyapıyı felce uğratacağı ve bu nedenle tespit edilen ziyanlı yazılımın Baltık, Polonya ve öteki Avrupa ülkeleriyle paylaşılıp paylaşılmayacağı sorulduğunda Neuberger, Microsoft’u savaş takip merkezine dönüştürmeye başlamıştı bile.
Tıpkı, 2. Dünya savaşına Sherman tankları yapmak için Ford Motor Company’i kullanmasına benziyordu.
‘ÜSTLENDİĞİMİZ ROLDE TARAFSIZ DEĞİLİZ’
Ulusal Güvenlik Ajansı ve ABD Siber Komutanlığı gelen istihbaratı değerIendirdiğinde, atakların gerisinde Rus istihbarat teşkilatları yahut bilgisayar korsanları olduğunu duyurdu. Lakin buna rağmen, ortada önemli bir sorun olduğu ortaya çıktı. Bu çaptaki siber hücumları tespit edecek süratli bir alt yapıya sahip olmadıklarını da belirtiyorlar.
Microsoft’un lideri Brad Smith, pazartesi günü yayımladığı blog yazısında, ortaya çıkan tehditleri açıklayarak, “Biz bağımsız bir şirketiz; hükümet yahut ülke değiliz” tabirlerine yer verdikten sonra şunları ekledi:
“Ancak üstlendiğimiz rolde tarafsız durmadığımızı da belirtmeliyiz. Ukrayna hükümeti, Federal yetkililer, NATO ve AB ile daima yakın uyum halindeyiz.”
The New York Times’ın “Ukraine War Tests the Power of Tech Giants” ve “As Tanks Rolled Into Ukraine, So Did Malware. Then Microsoft Entered the War” başlıklı haberlerinden derlenmiştir.
