“Sevgili kent sakinlerimiz… Lütfen mahallî hükümetin salgın tedbire kurallarına harfiyen uyunuz. Ruhunuzun özgürlük dileğini denetim altına alınız ve müzik söylemek için camlara çıkmaktan kaçınınız. Bu davranış bulaş riski taşımaktadır.”
Şanghay’ın batısında bulunan bir gökdelende yaşayanlar, Çin’in Covid-19 pandemisinin başından beri uyguladığı en sıkı karantinanın üçüncü haftasında, yaşadıkları can düşüncesini camlardan müzik söyleyerek aşmak isterken hoparlörlü bir insansız hava aracı, binanın yakınlarında dolanıp bu iletisi yineleyerek, halkı meskenlere sokmaya çalışıyordu.
Resmi datalara nazaran, pandeminin birinci gününden bu yana dünyada toplam 499 milyon olay kaydedildi, can kayıplarının sayısı ise 6,18 milyonu buldu. Yalnızca ABD’de açıklanan vefat sayısı 1 milyon düzeyine yaklaşmışken 1,4 milyar nüfuslu Çin’de resmi datalara nazaran can kaybı 4600’ün biraz üzerinde.
Çinli yetkililer bu düşük oranın birinci günden bu yana uygulanan “sıfır Covid” siyasetinin bir başarısı olduğunu savunuyor. Lakin nüfusunun yaklaşık yüzde 90’ının aşılandığı ülkeyi yakından takip eden analistler, “sıfır Covid” yaklaşımının sürdürülebilir olmaktan çıktığı yorumlarını yapıyor. Son günlerde bilhassa ülkenin 25 milyon nüfuslu finans merkezi Şanghay’dan gelen imgeler, tüm dünyaya “Çin neden bu yüksek maliyetli politikayı sürdürüyor?” sorusunu sorduruyor.
VUHAN’DAKİ SALGINI DA O DENETİM ALTINA ALMIŞTI
Geçtiğimiz hafta sonu Şanghay hayli kıymetli bir ziyaretçiyi ağırladı. Ülkenin Covid’le uğraş siyasetleri konusunda en değerli isimlerinden biri olan Başbakan Yardımcısı Sun Chunlan, Şanghay’a gitti.
Sun, 2020 ilkbaharında Covid hadiselerinin patlak verdiği periyotta salgının başlangıç noktası kabul edilen Vuhan’da tabir yerindeyse karargâh kurmuş ve kentteki karantina sona erene kadar de Pekin’e dönmemişti. Süratle yayılan Omicron BA.2 varyantı nedeniyle son bir aydır neredeyse her gün yeni hadise sayılarında rekorlar kırılmasıyla Sun bir kere daha devreye girdi.
Çin’in en kalabalık kenti olan Şanghay, Mart ortasından beri neredeyse büsbütün kapanmış durumda. Kentte yaşayan neredeyse herkesin test edilmesi için çalışmalar sürerken stant salonları birer birer karantina merkezlerine dönüştürülüyor. Atılan bu adımlar akıllara 2020 ilkbaharında Vuhan’dan gelen imajları getiriyor. SARS-CoV-2 virüsünün yarattığı riskin tam olarak bilinmediği o günlerde de Çin, hastalığın kökünü kazıyabilmek için ani ve katı bir kapanmaya gitmişti.
Şanghay makamlarından dün yaptıkları açıklamada, 25.000’den fazla yeni olay sayısı kaydedilmesine karşın, kentin kimi bölgelerinde kapatma kurallarının gevşetileceği belirtildi. Gu Honghui’nin yaptığı açıklamada en az iki hafta boyunca hiç olumlu hadise görülmemiş birtakım mahallelerde “uygun etkinlikler”e müsaade verileceği belirtildi. Lakin bu mahallelerin sakinlerinin ağır kapatma uygulamasının devam ettiği bölgelere girişine müsaade verilmeyecek. Hangi mahallelerde gevşek kurallar uygulanacağı bölge yetkilileri tarafından duyurulacak. Son 24 saatte açıklanan olayların 914’ünün semptomatik, 25.173’ünün asemptomatik olduğu belirtildi.
BİR KİŞİ GENEL TUVALETTE KARANTİNADA KALDI
Milyonların günlerdir meskenlerinden ve iş yerlerinden çıkamadıkları, hatta bir kişinin bir genel tuvalette kapalı kaldığı Şanghay’da durum biraz daha farklı. Çünkü resmi datalara nazaran, kent genelinde şu ana kadar yalnızca 1 ağır olay görüldü, can kaybı ise yaşanmadı. Testi olumlu çıkan 100 binden fazla kişinin ise hastalığı asemptomatik (belirti göstermeden) geçirdiği belirtildi.
Ancak bu hafif tablo, Pekin’in “dinamik sıfır Covid” olarak nitelendirdiği siyasetten vazgeçileceği manasına gelmiyor. Tersine Çin Komünist Partisi’nin 25 kişilik Politbüro’sunun tek bayan üyesi olan Sun, Şanghay’a ayak basar basmaz yaptığı açıklamada, Covid tedbirlerini daha da ağırlaştırma kararı alındığının altını çizdi.
Ancak Şanghay’dan gelen haberler, mahallî önderlerin bu kadar sıkı tedbirler almaya hiç lakin hiç hazır olmadığına işaret ediyor.
Şanghaylıların besin alışverişi için bile konuttan çıkmaları yasaklandı. Temassız internet siparişi kanallarının da yetersiz kalmasıyla, milyonlarca insan açlık riskiyle karşı karşıya kaldı. “Çin’in Twitter’ı” olarak bilinen Weibo’da açılan ve erzak alımına ya da erzakların uzun vakit dayanmasını sağlamaya yönelik ipuçları paylaşılan “Şanghay’da besin alışverişi” etiketi bir anda çok tanınan oldu. Etiket kısa mühlet içinde Pekin hükümetinin müdahalesiyle platformdan kaldırıldı lakin benzeri etiketler hala faal. Kullanıcılar paylaşılarında yoğunluğu aşıp boş bir teslimat saati bulabilmek gün ağarmadan uyanıp sipariş verdiklerini belirtiyor. WeChat’te kurulan kümeler üzerinden örgütlenen komşular, toplu siparişler verip yoklukla çaba etmeye çalışıyor. Öteki yandan dün bölge sakinlerinin temel muhtaçlıklarının karşılanması için gerekli adımların atıldığı açıklanmıştı. Fakat toplumsal medyada paylaşılan imgeler gerçeğin bunu tam aksisi olduğuna işaret ediyor. Sky News’da yayımlanan manzaralarda, kentte bir depo yüzlerce kişi tarafından yağmalandı. Güvenlik güçleri yağma sırasında kalabalığı durdurmadı.
BÜYÜME GAYELERİNİ BİLE ETKİLEDİ
Geçen ay birinci olarak müspet hadiselerin tespit edildiği konutların bulunduğu mahalleler kapatıldı. Fakat ekonomik faaliyetlerin korunması ismine kent, Huangpu Irmağı hudut olacak biçimde ikiye ayrıldı ve iki kademeli bir kapatma siyaseti benimsendi. Lakin 27 Mart’ta bütün kenti kapsayan açık uçlu bir kapanmaya geçilince, birçok Şanghaylı ve lokal yetkililer hazırlıksız yakalandı.
Yukarıda da dediğimiz üzere Şanghay Çin’in finans başşehri. Üstelik araba, elektronik, yarıiletken çip üzere birçok kritik bölümü fabrikalarına da mesken sahipliği yapıyor. Dünyanın en işlek kargo limanı da Şanghay’da. Hasebiyle kentin büsbütün kapanmasının iktisada tesir yapmaması neredeyse imkansızdı.
Şanghay’ın pandemiyle uğraş sorumlularından Wu Fan da 26 Mart günü yaptığı açıklamada buna dikkat çekerek şöyle diyordu: “Eğer Şanghay, kentimiz, büsbütün kapanacak olursa, Doğu Çin Denizi’ndeki birçok milletlerarası kargo gemisi başıboş kalır. Bu bütün ulusal ekonomiyi ve global ekonomiyi etkileyecektir.” (Nitekim geçtiğimiz hafta için Fransız yatırım bankası Natixis, Çin’in birinci çeyrekteki yüzde 5,5 olan büyüme amacını 1,8 puan düşürdü.)
Şanghay’daki finans şirketlerinde çalışanların değerli bir kısmı ofislerinde karantinada. Günlerdir uyku tulumlarında, kamp yataklarında yatan çalışanların fotoğrafları toplumsal medyada sık sık paylaşılıyor.
Şanghay’daki finans şirketlerinde çalışanların değerli bir kısmı ofislerinde karantinada. Günlerdir uyku tulumlarında, kamp yataklarında yatan çalışanların fotoğrafları toplumsal medyada sık sık paylaşılıyor.
EN BERBAT SENARYO: 1 MİLYONDAN FAZLA VEFAT
ABD merkezli niyet kuruluşu Dış İlgiler Kurulu’nda global sıhhat alanında çalışan Yanzhong Huang, Şanghay’ın Covid siyasetini “tuhaf bir U dönüşü” olarak nitelendirdi. Huang bu siyasetin, destekleyenlerin nezdinde hem siyasi olarak hem de “özellikle en makûs senaryolar düşünüldüğünde” kamu sıhhati bağlamında mantıklı olduğunu tabir etti.
Nitekim kimi öngörülere nazaran, Çin’in sıfır Covid siyasetini bırakması sıhhat sisteminin üzerinde altından kalkamayacağı bir yük oluşturup 1 milyondan fazla kişinin vefatına yol açabilir. Huang, “Ama burada asıl soru bu en makûs senaryonun gerçekleşme muhtemelliğine dair. Bence sıfır Covid yaklaşımına inanan birçok siyaset yapan, bu ihtimali abartıyor” diye konuştu.
Huang, Çin’in yüksek aşılama oranları ile Şanghay ve Hong Kong’dan elde edilen epidemiyolojik datalar de göz önünde bulundurulduğunda Çin’de kullanılan CoronaVac ve Sinopharm aşılarının ağır hadiseleri ve vefatları engellemekte epey tesirli olduğunun ortaya çıktığını da söyledi.
Aynı vakitte Seton Hall Üniversitesi’nde misyon yapan Huang, “Bence daha düşük maliyetli bir yaklaşım bulunabilir. Kapanma sona erdikten sonra olayların artışı önlenemese de can kayıpları ve vefatlar minimize edilerek hasar da minimize edilebilir. En kıymetlisi de toplumun ve iktisadın altüst olması önlenebilir” dedi.
SOSYAL MEDYADA İNANILMAZ MANZARALAR PAYLAŞILDI
Sıfır Covid uygulamasının toplumun üzerindeki tesirleri, günden güne daha fazla hissediliyor. Çin’in toplumsal medya platformları, yiyecek, su, şahsî paklık eserleri üzere günlük gereksinimlerin yokluğunu protesto eden vatandaşların görüntüleriyle dolu. Vakit zaman vatandaşlarla karantinayı uygulamaya çalışan polisler ortasında çatışmalar olduğuna dair haberler geliyor. Hatta geçtiğimiz hafta bir filyasyon görevlisinin ebeveynini taşıyan karantina minibüsünün akabinde koşan corgi cinsi bir köpeği kürekle vurarak öldürdüğüne ait olduğu sav edilen bir görüntü toplumsal medyada gündem oldu. Söylenene nazaran misyonlu köpeğin de virüs taşıyıcısı olduğundan endişelenerek bu türlü bir şey yapmıştı.
Bir öteki çaresizlik örneği de 9 dakikalık bir telefon konuşmasında ortaya çıktı. Şanghay’da yaşayan bir anne, mahallesinden sorumlu sıhhat görevlisine telefon edip şartlardan şikayet edince hiç beklemediği bir cevap aldı. Bir anda göz yaşlarına boğulan bayan vazifelinin, “Yöneticilerim telefonlarımı açmıyor. Ben de burada oturup Covid taşıması beklenen öfkeli vatandaşlarla uğraşmaktansa konutumda karantinaya girmek istiyorum. Bu iş bir iş değil; benim hayatım tehlikede. Sun Chunlan burada. Umarım ne yapacağını biliyordur” dediği anların ses kaydı toplumsal medyada süratle yayıldı.
KRİTİK TARİH: EKİM 2022
Ancak vatandaşların reaksiyonlarının hükümetin yaklaşımında bir değişikliğin kapısını aralaması pek mümkün görünmüyor. Çünkü Pekin için sıfır Covid siyaseti 2022 yılı için hedeflenen sosyopolitik istikrar gayesinin temel taşlarından biri. Hasebiyle Ekim ayında yapılacak ve Devlet Lideri Xi Jinping’in üçüncü devir için aday olması beklenen Çin Komünist Partisi 20’nci Olağan Ulusal Kongresi’ne kadar sıfır Covid’e de devam edileceği iddia ediliyor.
Çin Komünist Partisi Şanghay Komitesi’nin 6 Nisan’da yayımlanan bir mektubunda, parti üyelerinden salgınla gayrete ziyan verecek her türlü aksiyona karşı cesurca “kılıçlarını çekip savaşmaları” istendi. Mektupta, “Kritik anlarda öne çıkan ve kriz vakitlerinde her şeyi riske atanlar gerçek Komünistlerdir” sözleri kullanıldı.
Çin halkı bu seçimlerde kelam sahibi değil lakin yöneticilerin meşruiyeti, kongreden çıkan sonuçlarda hayli tesirli. Çin’in Covid hadiselerini denetim altına almada Batı’ya kıyasla çok daha başarılı olması, Xi’nin ülke kamuoyu nezdindeki puanını ziyadesiyle artırdı.
Tam iki yıl evvel, 8 Nisan 2020’de Vuhan’da uygulanan 76 günlük kapanma sona ermişti. Kentin yine açılmasından iki ay sonra Pekin’de yapılan Komünist Parti kongresinde, Çin’in virüs karşısında bir zafer kazandığı ilan edilirken Batı şimdi virüsün karanlık yüzünü hakikat düzgün görmemişti bile… O günden bu yana Xi, yaptığı konuşmalarda sık sık ülkesini global sıhhat alanında başkan olarak konumlandırdı. Hakikaten geçen ay ortaya çıkan hadiseler, Çin’de bir yılı aşkın müddettir görülen birinci Covid müspet bireyler oldu.
BİLİMSEL YAKLAŞIM MI, SİYASAL YAKLAŞIM MI?
Aralık ayında hükümetin programının belirlendiği Merkezi Ekonomik Çalışma Konferansı’nın sonuç bildirgesinde “istikrar” sözü 25 defa kullanıldı. 17 Mart’ta Xi, Çin’in Covid tedbirlerinin ekonomik ve toplumsal kalkınma üzerindeki tesirlerini azaltmak için “en düşük maliyet en yüksek tesirli tedbire ve kontrol” siyasetini benimseyeceğini söyledi. Xi bu konuşmaları yaptığı sırada, Şanghay’daki olaylar Çin’in toplam olay sayısının yüzde 15’inin altındaydı. Bugün ise Çin’deki olumlu hadiselerin yüzde 85’inden fazlasının Şanghay’da olduğu belirtiliyor.
Huang’a nazaran, Çin Devlet Lideri’nin geçen ayki kelamları maliyetler ile yararları dengelemeyi amaçlıyordu. “Ancak şu an bilimsel yaklaşım yerini siyasi yaklaşıma bırakmış üzere görünüyor. Şu anki uygulamanın kararı, kamu sıhhati uzmanlarınca alınmamış büsbütün siyasi bir karar” diyen Huang şöyle devam etti:
“‘Sıfır Covid mi yoksa virüsle birlikte yaşamak mı?’ tartışması artık yalnızca hangi metodun daha tesirli olduğu ile alakalı değil. Bu tartışma bugün iki siyasi sistemin, hatta iki medeniyetin ortasındaki bir müsabaka olarak bedellendiriliyor.”
SIFIR COVID STRATEJİSİ BAĞIŞIKLIK BOŞLUĞUNU SÜRDÜRÜYOR
Londra’da bulunan SOAS Çin Enstitüsü Yöneticisi Profesör Steve Tsang ise sıfır Covid siyasetinin fakat Xi “bitti” deyince biteceğini belirtti. Tsang, “İstikrara bu kadar öncelik atfedilmesinin sebebi, Xi’nin 20’nci Parti Kongresi’nde üçüncü ve münasebetiyle sınırsız iktidar mühletini elde etme zorunluluğu” diye konuştu.
Tsang şunları söyledi: “Sıfır Covid siyaseti Xi’nin uygulamaya koyduğu bir siyaset. Bu nedenle Xi devamlılığının kendisine yarardan çok ziyan getirdiğini görene kadar, ki ortada buna dair bir delil da yok, terk edilemez. Nihayetinde Çin hükümetinin birinci önceliği Xi’nin iktidarda kalması.”
Huang Pekin’in sıfır Covid siyasetini terk etmesi için, bu siyasetin yarattığı kısır döngüyü görmesi gerektiğini belirtti:
“Virüse karşı hassas durumda olan geniş bir nüfus var. Bu nüfus virüsü besleyebilir. Virüs nüfusun yüzde 50’sini enfekte etmeden girmeyecek. Pandemi var epey risk de var olmaya devam edecek. Sıfır Covid stratejisi yayılımı önleyebilecek olsa da bu bağışıklık boşluğunu kapatmakta tesirli olamaz. Bir bakıma sıfır Covid siyaseti bağışıklık boşluğunun sürmesine neden oluyor. Hassas durumda olan geniş segmentin hassasiyetinin sürmesini sağlıyor.”
20 yıl evvel de SARS salgınını denetim altına almayı başarmış olan Çinli sıhhat uzmanları, bu güç gerçeklerin farkında. Lakin bir noktaya kadar çok başarılı olan sıfır Covid yaklaşımının sürdürülebilir olup olmadığına karar vermek son durumda siyasi önderlere düşüyor. Öteki yandan Pekin hükümeti siyasete bağlılığını her fırsatta lisana getiriyor. Son olarak 6 Nisan günü Çin Ulusal Sıhhat Komitesi Sözcüsü Mi Feng, pandemi bitene kadar dinamik sıfır Covid siyasetine devam edileceğini söyledi.
Sözün kısası, Şanghay üzere bir kenti büsbütün kapatmak Çin için hayli maliyetli. Lakin yaklaşan seçimler düşünüldüğünde, tam zıddı bir atak yapmanın Xi için maliyeti çok daha yüksek görünüyor.
Newsweek’in “Why China Sticks With Costly Lockdowns and ‘Zero COVID'” ve Insider’ın “China’s ‘Twitter’ appears to be censoring content about food shortages in Shanghai as residents struggle amid a harsh COVID-19 lockdown” başlıklı haberlerinden derlenmiştir.
