İstanbul’u kuran adam İmparator Konstantin, ‘çemberli taş’ı Roma’dan getirtir ve yeni dünyaya yeni iletisi vermiş olur böylelikle. Bugün artık var olmayan kendi heykelini de bu yapıtın üstüne kondurur. 22’nci Osmanlı padişahı II. Mustafa saltanatında çıkan bir yangın bu yapıya da ziyan verir. Padişahın buyruğuyla düstur, çemberlerle müdafaa altına alınır. İşte, o günden bu vakte hâlâ kenti selamlıyor, Bizans’tan Osmanlı’ya oradan Cumhuriyet’e uzanan halatı ellerinde tutuyor Çemberlitaş. İmparatorluğun birinci barok mescidi de Çemberlitaş’ta.
Nuruosmaniye’nin sarnıcı
Osmanlı İmparatorluğu’nda Osman isminde üç padişah var: Biri devlete ismini veren Osman Gazi, oburu Yedikule’de katledilen ve ‘Genç’ diye anılan II. Osman, sonuncusuysa hepi topu üç sene karar süren III. Osman. Ağabeyi I. Mahmut 24 yıl saltanat sürdüğü için Osmanlı’da en uzun müddet taht yolu gözleyen şehzade olmuş. Tahminen de bu yüzden imparatorluğun birinci barok mescidi sayılan, 1755’te açılan Nuruosmaniye Camisi’nin inşaatına ağabeyi başlamasına karşın kitabesine kendi ismini yazdırmış. Semavi Eyice’nin dediği üzere padişah, yapıya ‘Nûr-ı Osmânî’ ismini vermekle görünüşte hanedanın ismini, gerçekte kendi ismini ölümsüz kılmış, elbet. Bu ortada caminin altında bir de sarnıç var; bienal vakitleri kapısını açıyor, bu vakitleri kaçırmayın. Bu bölgeye gittiğinizde Çuhacı Han’a da yolunuzu düşürün. Her ne kadar fiyatlarını yabancı turistlere nazaran ayarlasa da ‘Dönerci Şahin Usta’ da lezzet molası için güzel bir durak.
İmparator Konstantin, ‘çemberli taş’ı Roma’dan getirtmiş, o periyotta üzerinde kendi heykeli varmış.
Semtin sükûnet bahçesi
Bölgede görülmesi gereken bir başka kıymetli eser de Atik Ali Paşa Mescidi. 16’ncı yüzyıla tarihlenen cami, Çemberlitaş’ın sükûnet bahçelerinden. ‘Forum Konstantin’ üzerinde yükselen yapı, erken periyot Osmanlı mimarisinin nadide yapıtlarından. Camiyi 8’inci Osmanlı padişahı II. Bayezid’in başbakanlarından Atik Ali Paşa yaptırmış. Cami çok hoş. Semavi Eyice’yi yine konuk edelim: “Atik Ali Paşa Cami ikili kubbenin örttüğü ve birer sütunla ayrılan yan kanatları, enine gelişen cami tipinin bir örneği. Edirne’de Üç Şerefeli, Manisa’da Sultan, Amasya’da Beyazıt, İstanbul’da da birinci Fatih ve Beyazıt mescitlerinin gelişme zincirinin bir halkasını teşkil ediyor.” Avlunun içindeki Bena Dondurma’ya da kesinlikle uğrayın. Ciğerci Basri, Döner Bank ve pek alışılmış Dayday Pastanesi’ni de lezzet durakları listenize ekleyin. Dönüyoruz dolaşıyoruz Çemberlitaş Sütunu’na yaslıyoruz sırtımızı. Çabucak yakınında 1939’dan beri açık ‘Çemberlitaş Köftecisi’ var. Rumeli köftesi tadı almak isterseniz Üsküplü Usta’ya uğramanızı salık veririm.
Aynı hizada Vezir Han’ı göreceksiniz. Yapıyı, 17’nci asrın kıymetli isimlerinden, başarılı bir asker olduğu kadar, entelektüel bir zevke de sahip Köprülü Fazıl Ahmet Paşa yaptırmış. Şayet paşanın vaktinde yaşasaydınız ve handa konaklamak isteseydiniz şu kuralı yerine getirmek mecburiyetiniz vardı: Burada konuk olmak için günde en az 20 sayfa kitap okunacak! Böylesi geçmiş vakit oyunlarını içinde barındıran Vezir Han’da son ustaların incelikli vakitlerden kalma dükkânlarına ve natürel hanın doruğundan kente sessizce bakın. Nuruosmaniye’yle göz göze geleceksiniz birincinin.
III. Osman’ın saltanatı devrinin en yerinde uygulaması, yani üzerinde en çok durduğu yasak Anadolu’dan İstanbul’a yönelen göçle alakalı olanı. Hükümdarın vaktinin çok ötesindeki buyruğuyla İstanbul’da işi olanların lakin bir-iki kişiyi geçmemek kaidesiyle geçişlerine müsaade verilmiş. Padişah, artık benim üzere Vezir Han’dan yaptırdığı mescide baksa sanırım Tevfik Fikret üzere konuşmaktan kendini alamazdı: “Ey Marmara’nın mavi kucaklayışı içinde ölmüş üzere dalgın uyuyan canlı yığın/Ey köhne Bizans, ey büyüleyici koca bunak/Ey bin kocadan artakalan bakir dul/Güzelliğinde şimdi tazeliğin sihri aşikâr/Hâlâ seyreden gözler üstüne titrer.”
