Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, 7 Şubat 2022 tarihinde Rusya’nın başşehri Moskova’ya bir ziyaret gerçekleştirdi ve Devlet Lideri Vladimir Putin’le görüştü. İki başkan o günlerde Rusya-Ukrayna hududunda yükselmekte olan tansiyonu düşürmek için atılabilecek adımları konuştu. Ancak görüşmeyle ilgili akıllarda kalan asıl şey Macron ve Putin’in 6 metre uzunluğundaki bir masanın iki ucunda oturması oldu.
Aynı masa birkaç gün sonra Almanya Başbakanı Olaf Scholz’un ay sonuna hakikat da Azerbaycan Devlet Lideri İlham Aliyev’in Kremlin ziyaretinde sahneye çıktı. Her seferinde Putin bir uçta, konuğu öteki uçta oturuyordu.
Kremlin’den 21 Şubat akşamı gelen manzaralar de dikkat cazipti. Putin, Luhansk Halk Cumhuriyeti ve Donetsk Halk Cumhuriyeti başkanlarıyla bir ortaya geldi. Rusya’nın bu cumhuriyetleri tanıdığını tasdikleyen imzalar atılırken de Putin odanın bir ucunda konukları başka ucundaydı.
Son olarak Ukrayna işgalinin üçüncü gününde Putin bu defa Savunma Bakanı Sergey Şoygu ve Genelkurmay Lideri General Valeri Gerasimov’la bir görüşme yaptı. Toplantı yeri Kremlin Sarayı’nın apayrı bir odasıydı ancak daha evvelki fotoğraflarla ortak bir ayrıntı vardı: Uzaklık.
COVID TEDBİRİ Mİ?
Uluslararası kamuoyu, 3 hafta içinde peş peşe gelen bu fotoğrafların bir tesadüf olamayacağı konusunda hemfikir. Fakat sebebinin ne olduğuna dair tartışmalar sürüyor. En yaygın teori Putin’in Covid-19 korkusu nedeniyle fizikî aralığını korumak için çabaladığı istikametinde. Rusya önderinin bu hassasiyetinin altında çeşitli kronik sıhhat meselelerinin yatıyor olabileceği üzere spekülasyonlar da lisana getiriliyor. Hatta Kremlin’in Putin’in konuklarına görüşmeler öncesi Covid testi yapmak istediği lakin örneğin Macron’un DNA hırsızlığı endişesiyle bunu reddettiği üzere argümanlar da lisana getirildi.
Diğer yandan bu fotoğrafları, Putin’in hem milletlerarası kamuoyunda hem de Kremlin etraflarında günden güne artan yalnızlığının birer sembolü olarak görenler de var.
Rus gazeteci Mihail Zigar, geçtiğimiz günlerde bu hususta epey farklı kimi ayrıntılar içeren bir yazı kaleme aldı. Daha evvel Rusya’nın bağımsız haber kanallarından olan Dozhd’un yayın direktörlüğünü yapan ve “All the Kremlin’s Men: Inside the Court of Vladimir Putin” (Kremlin’in Tüm Adamları: Vladimir Putin’in Sarayı’nın İç Yüzü) isimli bir kitabı bulunan Zigar, New York Times’da yayımlanan “Putin Şimdiye İlgisini Nasıl Kaybetti” başlıklı yazısında şöyle dedi:
“Vladimir Putin’in Ukrayna’yı işgal kararı sayesinde, Rusya şu an hiç olmadığı kadar izole olmuş durumda. İktisada yaptırımlar uygulanıyor, memleketler arası markalar ülkeden çekiliyor. Haber medyası üzerinde kısıtlamalar daha da arttı ve geriye yalnızca paranoya, milliyetçilik ve yanlış bilgi akışları kaldı. İnsanların sonların ötesiyle olan irtibatları günden güne azalacak. Korkarım Rusya, liderine her geçen gün daha fazla benziyor.”
MART 2020 SONRASI NELER YAŞANDI?
Yıllardır üst seviye iş insanlarıyla ve Kremlin takımlarıyla görüşmeler yaptığını ve 2016’da yayımlanan kitabının devamını yazmak için araştırmalar yürüttüğünü hatırlatan Zigar, Putin’in davranışlarında pandeminin başından itibaren derde yol açan değişimler yaşandığını belirterek şu sözleri kullandı:
“Eski bir KGB casusu olan Putin, her vakit ketum ve komplo teorilerine açık bir insandı. Başkan’ın etrafında olup bitenler hiçbir vakit şeffaf değildi. Lakin Putin’in son iki yıldaki davranışlarıyla ilgili duyduğum şeyler çok kaygı verici. Münzevi ve erişilmez hali, Rusya’nın Ukrayna üzerindeki hakimiyetinin tekrar sağlanması gerektiğine duyduğu güçlü inanç ve etrafını ideologlar ve dalkavuklarla çevirmiş olması, Avrupa’nın İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana en tehlikeli anını yaşamasının yolunu hazırladı.”
Valday’daki bu manastır 2008’de Putin’in ziyaretiyle ünlenmişti
KARANTİNADA YANINDA BİR KİŞİ VAR
Zigar’ın aktardığına nazaran, Putin 2020 yılının ilkbahar ve yaz aylarını Valday’da bulunan konutunda karantinada geçirdi. (Moskova ile St. Petersburg’un orta noktasında bulunan Valday, değerli bir turizm merkezi olarak biliniyor.) Rusya idaresinden kaynaklar, Zigar’a, karantina sırasında Putin’e Yuri Kovalçuk’un eşlik ettiğini söyledi.
Rossiya Bank’ın en büyük hissedarı olan ve Kremlin yanlısı olarak bilinen birçok medya kuruluşunun denetimini elinde bulunduran Kovalçuk, 1990’lardan bu yana Putin’in en yakın arkadaşlarından ve en güvendiği danışmanlarından biri olarak tanınıyor. Lakin Zigar’a konuşan kaynaklara nazaran, 2020 yılı prestijiyle, Kovalçuk bu rolünün de ötesine geçerek kendisini Rusya’nın fiiliyattaki iki numarası olarak konumlandırdı ve Putin’in maiyetindeki en nüfuzlu kişi haline geldi.
Oldukça çarpıcı bir profile sahip olan Kovalçuk, fizik doktorası sahibi bir bilim insanı olarak bir vakitler Nobel ödüllü Jores Alferov’un başında olduğu bir enstitüde çalışıyordu. Lakin Zigar’a nazaran, bu özellikleri Kovalçuk’un yalnızca bir yanı. O birebir vakitte “Ortodoks Hristiyan mistisizmini, Amerika tersi komplo teorilerini ve hedonizmi” bir ortaya getiren bir dünya görüşüne sahip. Putin’in de bu dünya görüşünü benimsediği, ikilinin 2020 yazından itibaren etle tırnak üzere olduğu ve Rusya’yı ulu günlerine geri döndürmek için planlar yaptığı da söyleniyor.
ŞİMDİ İLE İLGİLENMİYOR, GEÇMİŞE TAKILMIŞ HALDE
Putin’in geçtiğimiz 2 yılda danışmanlarıyla olan diyaloglarını bilen kaynakların dediğine nazaran, Rusya Devlet Lideri “şimdi”ye olan ilgisini büsbütün kaybetmiş durumda. İktisat, toplumsal sorunlar, koronavirüs pandemisi üzere bahisler Putin’in sonunu bozuyor. Onun yerine o ve Kovalçuk geçmişi takıntı haline getirmiş durumdalar.
Zigar, “Konuştuğum bir Fransız diplomat bana Macron’un geçen ay yaptıkları bir görüşmede Putin’in kendisine uzun bir tarih nutku çekmesine çok şaşırdığını söyledi. Lakin şaşırmamalıydı” sözlerini kullandı. Çünkü Rus gazeteciye nazaran Putin, kendini geçtiğimiz yıllarda yaşanan prestij kayıplarını tamir edebileceği eşsiz bir tarihi pozisyonda görüyor.
Şöyle ki, 1990’lı yıllarda Putin ve Kovalçuk birinci tanıştıklarında, Sovyetler Birliği dağılalı yalnızca birkaç yıl olmuştu. O günlerde ne Putin ne Kovalçuk ne de Rusya Federasyonu şimdi ayaklarının üzerinde durabiliyordu. Bu şartlarda Batı, Rusya’nın zayıflığından faydalanıp NATO’yu ülkenin hudutlarına kadar sürdü. Putin bugünkü şartların o günlerin tam aykırısı olduğuna, bugün zayıf olan tarafın Batı olduğuna inanıyor. Kendisinin hakikaten ciddiye aldığı tek Batılı başkan olan Almanya’nın eski başbakanı Angela Merkel’in de misyon mühletinin sona ermesiyle, Rusya’nın 1990’larda yaşadığı küçük düşürücü durumların intikamını alacak noktaya geldiğini düşünüyor.
Kovalçuk’un 2011’den bir fotoğrafı
ARKADAŞLARIYLA DA DANIŞMANLARIYLA DA GÖRÜŞMÜYOR
Görünüşe bakılırsa etrafında Putin’e “Hayır” diyen kimse de bulunmuyor. Kendisini tanıyan bireyler artık arkadaşlarıyla buluşup mangal partileri yapmadığını anlatıyor. Son yıllarda bilhassa de pandeminin başından bu yana birçok danışmanı ve arkadaşıyla temasını kopardığı söylenen Putin için Zigar, “Eskiden tebaasının çatışmaları üzerinde oyunlar oynamayı onları birbirine kırdırmayı seven bir imparator üzere görünen Putin bugün eski maiyetindeki birçok bireyden bile uzaklaşmış ve izole olmuş bir vaziyette” sözlerini kullandı.
Muhafızlarının da Putin için epey katı bir protokol uyguladığı belirtiliyor. Devlet Lideri’yle görüşmek isteyen kim olursa olsun, toplantı öncesi 1 hafta karantinaya girmesi gerekiyor. Buna bir vakitler Putin’in özel kalemi olan bugün de Rusya hükümetine ilişkin petrol şirketi Rosneft’in CEO’su olan İgor Seçin de dahil. Seçin’in orta ara Putin’le görüşebilmek için her ay 2-3 haftayı zarurî karantinada geçirdiği belirtiliyor.
KOLEKTİF PUTİN’E NE OLDU?
Zigar 2016’da yayımlanan kitabında bahsettiği “kolektif Putin” kavramına da atıf yaparak “Çevresindekiler her vakit Putin’in ne isteyeceğini evvelce öngörmeye çalışırdı ve Putin’e tam olarak duymak istediğini söylerlerdi” vurgusunu yaptı.
“Kolektif Putin varlığını sürdürüyor. Dünya bunu işgal arifesinde gördü [yukarıda bahsettiğimiz 21 Şubat tarihli Ulusal güvenlik Kurulu toplantısından bahsediyor]” diyen Zigar, bütün Rus televizyon kanalları tarafından yayınlanan bu merasimin emelinin işgalin sorumluluğunu ülkenin tüm üst seviye yetkililerine bölüştürmek olduğunu fakat birebir vakitte Putin’in eski kurmaylarından ne kadar sıkıldığını da ortaya koyduğunu belirtti.
Zigar, “Karşısındakileri ne kadar hor gördüğü açıktı. Putin ‘Sizin işiniz bana evet demek’ der üzere görünüyordu” derken bilhassa Dış İstihbarat Dairesi Yöneticisi Sergey Narişkin’in yediği fırçayı hatırlattı.
Tüm kurul üyelerinin birer birer kürsüye gelip neden LPR ve DPR’nin bağımsızlığının tanınması gerektiğini anlattığı toplantıda Narişkin ezberini bozup herkesten farklı şeyler söylemeye yeltendiğinde Putin’den azar işitmişti. Putin’in duruma dair değerlendirmelerini sorması üzerine Narişkin kızarıp bozarmış, söyleyeceklerini karıştırmaya başlamış ve Putin tarafından, “Şu an bunu konuşmuyoruz” kelamlarıyla sertçe uyarılmıştı. Narişkin çabucak toparlanıp Putin’in haklı olduğunu belirtirken toplantının manzaralarının, Putin’in rahatsızlığını net bir biçimde ortaya koyacak formda montajlanmış olması da dikkat çekmişti.
RUSYA’YI KURTARACAK TEK KİŞİ
New York Times için kaleme aldığı yazıda, Putin’in yakın etrafındaki kimi isimlerin kendisini uzun yıllardır Rusya’yı kurtaracak tek önder olduğu, öbür birinin iktidarının Rusya’yı çöküşe götüreceği konusunda ikna etmek için çabaladığını da söz eden Zigar, “Şimdi hakikaten ve içtenlikle, Rusya’yı kurtaracak tek kişinin kendisi olduğuna inanıyor. Aslına bakılırsa buna o kadar çok inanıyor ki etrafındakilerin planlarını önleyebileceğini düşünüyor. Onlara da güvenemiyor” yorumunu yaptı.
Rusya’nın memleketler arası kamuoyunda yalnızlaşmasının da Putin’in bu mentalitesini yansıttığını söyleyen Zigar, satırlarını şöyle noktaladı: “Ama tıpkı vakitte büsbütün yalnızlaşmanın, Rusya içindeki güvenilmez ögeleri ülkeden göndereceğine de inanıyor üzere. Son iki haftada Putin’i protesto eden entelektüeller, yöneticiler, oyuncular, gazeteciler apar topar ülkeyi terk etti. Kimileri varlıklarını bile geride bıraktı. Korkarım Putin’in ve Kovalçuk’un açısından bakıldığında, bu yaşananlar Rusya’yı daha da kuvvetlendirecek.”
Rusya’nın Şubat ayındaki nükleer füze testinden bir an
DÜNYANIN GERİ KALANI BUNDAN NE ÇIKARMALI?
Sözün kısası Rusya halkı için yalnızlığın sonu daha fazla yalnızlık üzere görünüyor. Pekala Putin’in Zigar’ın satırlarına yansıyan ruh hali, dünyanın geri kalanı için ne manaya geliyor? Putin’in Rusya’yı eski ulu günlerine kavuşturma dileğinin sonu nerelere varabilir?
Akla birinci gelen ihtimal en fecisi, yani Rusya’nın nükleer ya da biyolojik silah kullanımına başvurması. Ve bu ihtimal son birkaç günde daha fazla dillendirilir oldu.
Rus yetkililer geçtiğimiz hafta içinde birkaç sefer ABD’yi Ukrayna’nın biyolojik silah çalışmalarına para aktarmakla suçlayan açıklamalar yaptı. Batılı yetkililer ise bu kitle imha silahı suçlamalarının Moskova tarafından biyolojik ya da kimyasal silah kullanımına bir taban hazırlama emeli taşıyor olabileceğini öne sürüyor.
Son olarak Rusya Dışişleri Bakanlığı’ndan 10 Mart’ta yapılan açıklamada ABD merkezli bir kuruluşun Ukrayna’da yarasalarda bulunan koronavirüsler üzerinde araştırmaları finanse etmekte olduğu belirtildi. Bakan Sergey Lavrov, “Bunlar barışçıl deneyler değil” diye konuştu. Beyaz Saray ise bir gün evvel hususla ilgili açıklama yaparak suçlamaları reddetmişti.
Diğer yandan Wall Street Journal’a konuşan Batılı yetkililer bu açıklamaların Moskova’nın nükleer, biyolojik yahut kimyasal silahlara başvurabileceğinin bir işareti olduğundan endişelendiklerini söyledi.
Kitle imha silahları söylemi yakın tarihi bilenlere yabancı değil. ABD de 11 Eylül sonrası Irak’ı işgaline taban hazırlarken birebir telaffuzdan faydalanmıştı. Bush idaresi Saddam’ın elinde kimyasal ve biyolojik silahlar olduğunu, hatta nükleer silah geliştirme potansiyeli bulunduğunu tez ederek Irak işgalini yasallaştırmıştı. Yıllar süren savaşın sonunda acı gerçek ortaya çıktı: Irak’ta kitle imha silahı bulunamadı.
NÜKLEER SİLAHLAR ALANA SÜRÜLEBİLİR Mİ?
Diğer yandan Ukrayna işgalinin başlamasından yalnızca birkaç gün sonra, Putin’in, ülkesinin nükleer silahlarının “muharebeye hazır” durumuna getirilmesi buyruğunu vermesi, nükleer savaş kaygılarını artırdı. Kimi uzmanlar bu buyruğun gayesinin NATO’ya “uzak durun” iletisi vermek olduğunu belirtirken, Rusya’nın taktiksel nükleer füzeleri alana sürebileceğini düşünenler de var.
Amerikan Bilim İnsanları Federasyonu’nda Nükleer Enformasyon Projesi Yöneticisi olarak misyon yapan Hans Kristensen, “Putin’in güç şovları konusunda muhakkak kaygılanmalıyız; sorumsuz ve pervasız bir davranış bu. Ancak hakikaten bu füzeleri kullanıp kullanmayacağı konusunda endişelenmeli miyiz? Bu bence diğer bir soru” dedi.
Kristensen, “Çünkü bu hususta askeri kuvvetleri hazırlamak üzere somut adımlar attığına dair işaretler olduğu istikametinde bir şey duymadım” diye konuştu. Kristensen Putin’in atılımının bir güç gösterisi de olabileceğini lakin daha çok NATO’ya verilmiş bir ileti olduğunu belirtti.
Middlebury Milletlerarası Çalışmalar Enstitüsü araştırmacılarından nükleer silahlanma uzmanı Joshua Pollack da emsal bir yorum yaparak, “Putin ne vakit nükleer silahlardan bahsetse, gayesi NATO’yu uyarmaktı, NATO savaştan uzak durduğu surece nükleer silahlar çok da tasa verici değil” dedi.
Rusya’nın taktiksel nükleer silahlarını kullanmasının sonuçlarının kesin bir felaket olacağı belirtiliyor. Princeton Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmada, bu silahların alana sürülmesi halinde Rusya, ABD ve NATO müttefiki ülkelerde yaşayan 91 milyon insanın 3 saat içinde hayatını kaybedilebileceği belirtildi. Princeton’ın Bilim ve Global Güvenlik Laboratuvarı’nın geliştirdiği simülasyona nazaran, Rusyadan yalnızca bir “uyarı atışı” gelse bile, bu durum topyekûn nükleer savaş riski manasına geliyor.
“PUTİN ŞU AN BİR HESAP YAPIYOR”
Ancak Kristensen ve Pollack kadar rahat olamayanlar da var. German Marshall Fund araştırmacılarından Jonathan Katz, Putin’in tehditlerinin epey ciddiye alınması gerektiğini düşünenlerden. Katz, Çeçenistan, Suriye üzere örneklerin bilakis Ukrayna’da NATO’nun ve ABD’nin sonun çabucak öbür tarafında olduğuna dikkat çekerek, “Şu an Putin bir hesap yapıyor. Şayet bu iş daha kıymetli bir şeye dönüşürse, elindeki her türlü silahı kullanmaya karar verebilir. Şayet olayın Ukrayna’nın ötesine taştığını NATO’ya ve ABD’ye yayıldığını düşünürse, bence hiçbir şey için ‘olmaz’ denemez” diye konuştu.
Geçmişte Rusya’da savunma ataşeliği misyonunda de bulunmuş olan Harvard Üniversitesi Belfer Bilim ve Memleketler arası Bağlar Merkezi araştırmacısı Emekli Tuğgeneral Kevin Ryan ise ümitsizliğe kapılan Putin’in ABD ve NATO’yu çatışmanın dışında tutmak için “küçük bir nükleer silah” kullanabileceğini belirtti.
“Bu âlâ bir şey değil ve Putin dahil hiç kimsenin üzerine atlayacağı bir şey olduğunu da düşünmüyorum” diyen Ryan şöyle devam etti: “Ama bu savaş şu an Putin’in her şeyi. Şayet bunu başaramazsa iktidarının sonu gelebilir.”
PUTİN’İN ÇIKIŞ YOLU YOK MU?
Benzer bir görüşü Amerikan Teşebbüs Enstitüsü Rusya uzmanı Leon Aron da lisana getirdi. Aron, Washington Post için kaleme aldığı yazıda “Rusya’nın ulusal geleneği askeri başarısızlıkları affetmez” derken Kırım Savaşı’ndan Rus-Japon Savaşı’na Birinci Dünya Savaşı’ndan Afganistan’ın işgaline ve hatta Küba Füze Krizi’ne kadar birçok olaydan örnekler vererek, cephedeki başarısızlıkların iktidar değişimlerine yol açtığını söz etti.
New York Times köşe müellifi Thomas Friedman da Aron’un bu satırlarına gönderme yaptığı “Putin’in Güzel Bir Çıkış Yolu Yok ve Bu Beni Çok Korkutuyor” başlıklı yazıda şu yorumu yaptı:
“Putin erken ve küçük kaybetmeyi reddedecek ve tek öbür sonuç büyük ve geç kaybetmesi. Lakin bu yalnız onun savaşı olduğundan ve yenilgiyi kabul edemeyeceğinden, Ukrayna’da eli yükseltmeye devam edecek… ta ki nükleer silah kullanmayı düşünmeye başlayana kadar.”
Rusya’nın dünyanın en büyük üçüncü petrol üreticisi olduğunu ve 6000 civarında nükleer savaş başlığını da elinde tuttuğunu hatırlatan Friedman, “Rusya’nın yenilgiyi kabullenmeyi asla kaldıramayacak bir adamın liderliğinde kendi tercihiyle girdiği, bir savaşı kaybetmesi halinde dünyanın geri kalanına yayılacak mali ve siyasi şokları tahayyül bile edemiyorum” sözlerini kullandı.
New York Times’da yayımlanan “How Vladimir Putin Lost Interest in the Present”, “Putin Has No Good Way Out, and That Really Scares Me”, Wall Street Journal’da yayımlanan “Unfounded Russian Claims of Biological Weapons Research in Ukraine Stir Fears of Wider Risk” ve INSIDER’da yayımlanan “‘All bets are off’: Russia has a massive arsenal of battlefield nukes, and there’s heated debate about whether a desperate Putin might use it” başlıklı haberlerden derlenmiştir.
