Altındağ’a bağlı Ulus; hem Cumhuriyet’in temellerinin atıldığı semt olması hem de Ankara tarihinin epey eski vakitlerine dair yapıtları barındırması bakımından epeyce değerli. Semtin çok bilinen Samanpazarı, Çıkrıkçılar Yokuşu, Kale çizgisinin yanı başında olan ancak tahminen de birden fazla Ankaralının dahi bilmediği, bilse bile uğramadığı bir de Yahudi Mahallesi var. Geçen haftalarda ziyaret ettiğim Ulus’ta, iki sevdiğim arkadaşımla birlikte Yahudi Mahallesi’ni gezdik. Mahalleye adım atar atmaz, farklı bir atmosfere girdiğimizi hissettim. Sağlı sollu bakımsız meskenlerin olduğu sokakta sessizliğe, konutlarda yakılan sobaların dumanları eşlik ediyordu.
Aral evi
Korunması gerek
Sanat tarihçisi Muzaffer Karaaslan’ın, 2020’de Şalom gazetesinde yayımlanan yazısında, Yahudi Mahallesi’nin mimarisine dair söyledikleri aydınlatıcı: “Günümüzde İstiklal Mahallesi olarak bilinen Yahudi Mahallesi, ibadet yerlerinin çeşitliliğiyle çok kültürlü bir mahalle profili çizer. Mahallede sinagog ve mescitlerin birbirine yakın uzaklıklarda olması Musevilerin ve Müslümanların bir ortada yaşadığını kanıtlamaktadır. Günümüzde Yahudi Mahallesi’nin özgün dokusunun görülebilmesini sağlayan en değerli ögelerin başında mimari gelir. Mimari yapılar genel olarak 19’uncu yüzyılın sonu, 20’nci yüzyılın başlarına aittir. Ekseriyetle konut olarak tasarlanan yapılar geç Osmanlı devrinin özelliklerini barındırmasının yanı sıra Ankara’daki yapı gereçlerini göstermesi açısından da kıymetlidir. Plan olarak incelendiğinde meskenler ekseriyetle iki katlı, iç sofalı ve cumbalı tasarlanmış. Yapıların örtü sistemi içten ahşap tavan, dıştan kırma çatıdır. Bu mimari yapıtların ana materyali taş, tuğla, kerpiç ve ahşaptır.” Bu bilgiler ışığında gezdiğimiz semtte meskenlerin bakımsızlıktan artık tanınmaz hale geldiğini üzülerek söylemek zorundayım.
Mahalledeki birçok yapı kilitli ve yıkılmak üzere olsa da Hayim Albukrek ve Araf konutları bölgenin mimari karakteristiğini koruyarak günümüze taşımayı başarmış. (Hayim Albukrek evi)
Ancak ortalarda hâlâ ayakta kalan ve mimari, kültürel miras açısından kesinlikle korunması gerekenler de var. Bunlardan en kıymetlileri kuşkusuz Hayim Albukrek ve Araf meskenleri. Her ikisi de 20’nci yüzyılın başlarında inşa edilmiş. İtalyan bir mimar tarafından yapıldığı söyleniyor. Albukrek Evi’nin dış cephesindeki göz alıcı nakışlar etkileyici. Bir vakitler Atatürk’ün de konakladığı söylenen Yasef Ruso Evi’yse maalesef yıkılmak üzere. Mahallenin Yahudi Mahallesi olarak anılmasını sağlayan yapılardan biriyse sinagog. Senede bir defa ibadet için açıldığı söyleniyor. Sinagogla ilgili de Fügen İlter’in verdiği bilgiler şöyle: “1492 yılında İspanya’dan, birkaç yıl sonra da Portekiz’den Türkiye’ye göçen Yahudilerin (Sefaradların) bir kısmı Ankara’ya yerleşmişlerdir. Gelenler evvelce beri orada yaşayan, sinagogu da olan bir Yahudi topluluğu bulmuşlardır. Ankara’ya gelen Yahudiler sayıca çoğalınca, biri İspanya’dan, öteki de Portekiz’den gelen Yahudiler ismine iki sinagog sahibi olmuşlardır. 1907 yılında, Anadolu sinagoglarının dikdörtgen planlılar kümesinin değişik bir örneğini veren Ankara Yahudi Mahallesi Sinagogu, bezemeleriyle, bitkisel motifleri temel almış birçok sinagogla benzerlikler gösterir.”
İnsan şaşırıyor!
Bölge, o kadar çok katmana sahip ki, insan gezerken hangisine bakacağını şaşırıyor. Mahallede ön plana çıkan; 14’üncü yüzyıldan 19 ve 20’nci yüzyıl başlarına uzanan süreci simgeleyen, Örtmeli Mescid, Eskicioğlu Mescidi, Leblecioğlu Mescidi; Anafartalar Caddesi’yle özdeşleşen 16’ncı yüzyıla ilişkin Şengül Hamamı üzere yapılar da Yahudi Mahallesi yerleşkesine yakın ve görülesi yerler olarak tarihi seyahati zenginleştiriyor. Semti gezmek için bir tam gün yetmeyebilir. Siz en güzeli tarih dolu birkaç gün yaşamak için bu muhite vakit ayırın ve birkaç arkadaşınızla sokaklarda kaybolun.
